In memoriam Václav Havel, de rock’n’roll president

De dissident die uitgroeide tot president, Václav Havel, werd wereldberoemd als leider van Charta 77 en later als president van Tsjecho-Slowakije en Tsjechië. Minder bekend is zijn rol in de alternatieve muziekcultuur in zijn land, de Tsjechische ‘Underground’. De term underground werd gelanceerd door dichter Egon Bondy – door Havel zelf omschreven als een ‘geniale gek’ – en is een een referentie naar de toen in alternatieve kringen erg populaire Velvet Underground. (Er wordt zelfs beweerd dat de ‘Velvet Revolution’ eveneens een verwijzing zou zijn naar deze groep.)

De alternatieve cultuur bevond zich in een stroomversnelling tijdens de Praagse lente en Dubčeks poging om een ‘socialisme met een menselijk gezicht’ in te voeren. Met de inval van tanks uit het Warschaupact in 1968 liepen diens hervormingen fataal af. Elke uiting van onafhankelijke geest werd met botte repressie beantwoord, en dat gold ook voor de bruisende muziekscene. Desondanks bleven in het geheim concerten en festivals doorgaan. Het geheel escaleerde toen bij een festival in 1976 een honderdtal concertgangers gearresteerd werden. Dit incident resulteerde in een proces tegen 18 muzikanten, waarvan 4 tot gevangenisstraffen veroordeeld werden. Gedurende dit proces werd de gerechtszaal een verzamelpunt voor kritische intellectuelen, waaronder Havel, dat zou uitgroeien tot de burgerrechtenbeweging Charta 77.

Havel nam de rol op van woordvoerder van de beweging en zou bijgevolg jaren in de gevangenis doorbrengen. Op het voorstel om het land te verlaten – ook een populaire tactiek van de overheid – ging hij nooit in. Toen het communisme in elkaar stortte mocht hij de hoogste post in de republiek opnemen. Hij bleef zijn wortels trouw. Als president nodigde hij de leden van The Velvet Underground uit op de koffie, benoemde hij Frank Zappa tot cultureel attaché en liet hij niet na van regelmatig te verwijzen naar onder het communisme vervolgde groepen als The Plastic People Of The Universe. Zijn legatie als president mag dan al omstreden zijn (zo gaat dat nu eenmaal met presidenten) en zijn literaire erfenis moeilijk te beoordelen (het enige boek dat ik gelezen heb – zijn uit de gevangenis aan zijn vrouw geschreven ‘Brieven aan Olga’ – is misschien politiek relevant, maar literair eerder genant), zijn nalatenschap als dissident en als spreekbuis van een alternatieve cultuur onder een totalitair regime maken van hem een monument waar je niet omheen kan.

Lees hier een uitgebreide geschiedenis van de Tsjechische Underground.

Video: een optreden van DG 307, één van de belangrijkste groepen uit de Tsjechische underground.