‘Een stad vol griezels’, zo betitelden De Standaard en Het Nieuwsblad
hun fotoreportage over het XXIste Wave-Gotik-Treffen in Leipzig. ‘Naast
de optocht van de griezels was er een festival met de zwaarste industrial en
de donkerste rock’, wisten de kranten nog te melden. Nu wil ik de
berichtgeving van onze kwaliteitspers niet tegenspreken, maar Leipzig is
nog zoveel meer dan dat. Het feit dat heel de stad zwart kleurt met de
meest extravagante kapsels en kleding – van griezelig tot feeëriek – is
een belangrijke factor in de charme van het festival. Ook al zak ik voor
de 6de keer naar Leipzig af, het blijft een adembenemend schouwspel.
Meer dan 200 optredens in alle stijlen en voor alle smaken, aangevuld
met films, lezingen en tentoonstellingen zijn een ander aspect. Dat al
deze evenementen uitgesmeerd worden over een hele stad die op zich al de
reis rechtvaardigt, is nog iets dat het Treffen onderscheidt van andere
festivals. Het is gewoonweg onmogelijk om alles te zien. Zorgvuldig
afwegen en plannen is de boodschap. En je planning niet overladen, want
dat zorgt enkel voor frustratie. Een eerste blik op het programma leert
ons dat er weinig grote of onvermijdelijke namen op staan. We beslissen
om er een rustige WGT van te maken en het programma van dag tot dag
samen te stellen op basis van onze inspiratie. Dat laatste is wonderwel
gelukt, het eerste werd een totale mislukking.
Dag 1: Grufties in de DDR
De tentoonstelling ‘Als der Südfriedhof mein Wohnzimmer war - Grufti-Szene in der DDR’
wist me al meteen te intrigeren. Het vindt plaats in de ‘Runde Ecke’,
dat vroeger de hoofdzetel was van de Stasi in Leipzig en nu een museum
is over de geschiedenis en de methoden van de beruchte geheime dienst.
Deze gelegenheidstentoonstelling handelt over de manier waarop de
‘Grufties’ – de vroege goths, genoemd naar het Duitse woord voor graf –
behandeld werden in de DDR. Door de overheid werden ze beschouwd als
‘negatief-decadente jongeren’, samen met punks, skinheads en
heavy-metallers. Veiligheidsdiensten hielden nauwkeurige statistieken
bij van de aanwezigheid van dergelijke jongeren in elke stad.
Op de tentoonstelling kon je verslagen van de verhoren van aangehouden
Grufties inzien. Daaruit bleek dat Grufties een pessimistische
levenshouding aannamen, de dood vereerden, occultistische en
anarchistische standpunten innamen, al waren ze minder politiek
ingesteld dan de punks. Er bleken toen al verschillende stromingen te
bestaan, waarvan de belangrijkste de Cureheads waren,
die af en toe een wit hemd plachten te dragen en niet veel moesten
hebben van al het occulte gelul van de andere groep, de harde kern die
het liefst ’s nachts in kerkhoven samenkwam en op zijn beurt onderling
verdeeld was tussen aanhangers van satan en van lucifer. Maar veel meer
nog dan de politie vreesden de Grufties de skinheads, die het geweld
tegen hun negatief-decadente medejongeren niet schuwden. Het geweld kwam
grotendeels van één kant. De Grufties zelf onderscheidden zich door hun
apathische en geweldloze houding, zo notuleerden de Stasi-medewerkers.
De victoriaanse picknick van onze landgenote en
fotografe Viona Ielegems maakt ondertussen deel uit van de vaste
afspraken op het WGT. Het Clara-Zetkin park ziet letterlijk zwart van
het volk, en niet zomaar het eerste het beste volk. Iedereen heeft zich
prachtig opgemaakt in kostuums en hoepelrokken, met de nodige make-up en
zin voor detail. We blijven iets te lang in de ban van deze
verleidelijke sirenes en komen bijgevolg pas in de Felsenkeller als Ahráyeph – nog landgenoten - hun slotakkoord spelen. Maar we zijn hier vooral om Press Gang Metropol
te zien, een groep die drie vierden van wijlen Corpus Delicti verenigt.
De nieuwe groep verenigt invloeden van de klassieke drievuldigheid -
The Cure, Joy Division en Bauhaus - met de veelvuldigheid aan Editors,
Interpols, Nationals en White Lies. Gelukkig zijn nog niet alle scherpe
kantjes eraf. Bij momenten klinken ze zelfs als Corpus Delicti, zeker
als ze nummers van hun legendarische voorgangers overnemen.
Dan begeef ik me naar het Centraltheater, de schouwburg van de stad
waar naar mijn ervaring enkel goede concerten doorgaan. Het contrast
tussen het statige theater en de extravagante goths is opnieuw treffend.
Corde Oblique doet wat je verwacht van een groep van
het Prikosnovenie-label. Hun rustige, dromerige folk vertolkt de
Italiaanse geschiedenis en natuur en is zonder meer een hoogtepunt van
het festival. Love Is Colder Than Death straalt de Dead
Can Dance-invloeden uit, maar doet dat goed. Minpunt is dat drie vierde
van de muziek vooraf opgenomen is. Toch spelen ze nog één vierde live,
waaronder de prachtige zang van Anja Herrmann en instrumenten
als sitar, oosterse fluit, en diverse percussie-instrumenten. Heerlijk.
Dag 2: ten dienste van de staat
Ook op zaterdag kom ik al vroeg uit de veren om een lezing over Laibach en NSK
bij te wonen. Alexei Monroe, een Brit die een lijvige doctoraatsthesis
en nog tal van andere publicaties over het onderwerp op zijn naam heeft
staan, blijkt die moeite niet gedaan te hebben. Dat zijn gsm-wekker
onvoorzien terug op de Britse tijd was overgeschakeld kan als een
verzachtende omstandigheid gelden. Alexander Nym, de tweede spreker,
weet de zaak te redden door een uitgebreide uiteenzetting te geven en
uit Monroes bijdrage voor te lezen uit het door hem samengestelde boek
Schillerndes Dunkel, een prachtige en rijkelijk geïllustreerde uitgave
van meer dan 400 bladzijden waarbij je evenwel wat rechtse retoriek en
veelvoudige occulte verwijzingen door de vingers moet zien.
Als Monroe eindelijk komt opdagen heeft hij nog net de tijd om zijn
nieuwe boek State Of Emergence voor te stellen. Dat handelt over het
eerste NSK-wereldcongres in Berlijn in oktober 2010. De
NSK – oftewel Neue Slowenische Kunst - werd in 1984 opgericht als
kunststroming en bestond uit Laibach, Irwin (schilderkunst) en het
Scipion Nasice Sisters Theater. Samen probeerden ze op provocerende
wijze de link tussen kunst en ideologie te onderzoeken. Met de nodige
zin voor ironie proclameerden ze zichzelf als dienaars van de staat.
Toen Joegoslavië uit elkaar viel, vonden ze er niets beter op dan een
eigen staat op te richten. Zo werd NSK de eerste virtuele kunststaat
zonder grenzen. Iedereen kan vrijwillig burger worden, en het blijkt dat
veel inwoners gepassioneerd zijn door hun nieuwe nationaliteit. Ze
produceren hun eigen volkskunst, hebben eigen nieuwsuitzendingen,
congressen en zetten overal waar ze kunnen initiatieven op.
Zo gaf Monroe in het begin van de namiddag toelichting bij een tentoonstelling rond Autopsia in de NSK-ambassade in Leipzig.
Deze keer ben ik rijkelijk te laat, maar nog tijdig genoeg om te
vernemen dat Autopsia, een aan Laibach verwant collectief dat
oorspronkelijk Servisch was maar al heel lang vanuit Praag opereert,
zich thematisch bezig houdt met martial muziek, religie, metafysica,
technologie en dood. Hun kunst bevat minder verwijzingen naar fascisme
en communisme, maar is muzikaal en visueel even conceptueel uitgewerkt
als Laibach. Andere aandachtspunten zijn het doorgedreven pessimisme en
het totaal gebrek aan hoop in hun werk. Op zondag geven ze hun eerste
concert in 25 jaar in het Völkerschlachtdenkmal. Alweer een activiteit
bij op mijn reeds drukke agenda.
Dan begeef ik me weer naar het Stasi-museum om een debat over de DDR-Grufties
bij te wonen. Sprekers zijn de eerder vermeldde Alexander Nym en
Alexandert Pehlemann, hoofdredacteur van het boek ‘Spannung, Leistung,
Widerstand’ over de ondergrondse subcultuur in de DDR. Deze laatste
spreekt onder meer over de sterke criminalisering en repressie die de
punkers trof nadat Stasileider Erich Mielke in 1983 had opgeroepen om
het ‘Punk-Problem’ op te lossen. Vanaf 1984-85 gingen de zaken erop
vooruit. Punkoptredens konden doorgaan in de kerken, die meer en meer
een verzamelpunt vormden voor alle vormen van oppositie. De Stasi zocht
dan weer naar informanten binnen de scene. Elke punkband had één of twee
Innoficieller Mitarbeiter (IM’s) die informatie doorgaven. Een ander
gespreksonderwerp was de moeilijkheid en de vindingrijkheid om aan de
juiste kleren te geraken. Sommige groepen traden destijds in
Sovietuniformen op, en Pehlemann maakte zich vrolijk over de
verschijning van diezelfde uniformen op het WGT. ‘Eindelijk een
tegengewicht voor al die Wehrmachtuniformen.’
Een muziekfestival? Wel, het wordt inderdaad tijd om nog eens een
streepje muziek op te snuiven. Ik ga naar het heidens dorp, waar naast
een middeleeuwse markt in open lucht ook heel wat folk en neoklassiek te
horen valt. De eerste groep die ik daar aan het werk zie, is het Deense
Euzen. Geen folk, maar buitengewoon dromerige en
romantische progrock die echt indruk op me weet te maken. Maar de groep
waar ik voor kwam is Trobar de Morte. Hun optreden in
het Centraltheater verleden jaar staat nog steeds in mijn geheugen
gegrift, en met hun tournee met Faun hebben ze hun populariteit in
Duitsland blijkbaar goed weten te verankeren. Ook deze keer weten ze met
hun op Keltisch getinte muziek het publiek te veroveren.
Ik verander opnieuw van locatie om in de Felsenkeller het 20-jarig jubileum van Hekate
bij te wonen. Tien jaar geleden vierde de groep zijn verjaardag ook al
op het WGT, in de veel kleinere Moritzbastei. Hun laatste cd Die Welt
der dunklen Gärten was een succes en leidde ook tot heruitgaven van hun
hele discografie. Toch wordt het optreden een afknapper. Ze beginnen
zowat een uur te laat. De groep bestaat vooral uit percussionisten, die
in de eerste plaats aangevuld worden met samples en elektronica.
Gelukkig worden er nu en dan ook akoestische gitaren en draailieren
bovengehaald en steekt er regelmatig een uitstekende violist zijn kop
op. Ook gastbijdragen van In Slaughter Natives en Andréa Nebel weten het
optreden wat uit het slop te werken. Maar van zo’n interessante groep
had ik nu eenmaal veel meer verwacht.
Dag 3: Völkerschlacht
Voorpaginanieuws in de Leipzicher Volkszeitung: ‘Reuze-Gothic-party is
lol en vult de kassa’. De 20.000 gothicers die zich uit de ganse wereld
naar Leipzig hebben begeven boeken alle hotels vol en kijken niet op een
euro meer of minder. Hotels zijn best tevreden met het zwart volkje. Ze
hoeven hoogstens een later ontbijt en wat meer kapstokken om hun
extravagante kostuums aan te hangen. En na hun vertrek een grondige
wasbeurt in de badkamer, om alle sporen van haarlak te verwijderen.
Alles bijeengeteld brengt het festival een omzet van 15 miljoen op voor
de stad. Niet mis. Je begrijpt waarom de plaatselijke middenstand elk
jaar weer uitkijkt naar het WGT.
De derde dag beginnen we met een culturele uitstap naar het Völkerschlachtdenkmal.
Hier vonden de hevigste gevechten plaats in de Volkerenslag in 1813. Na
de catastrofale nederlaag van zijn Grande Armée in de Russische
veldtocht trachtte Napoleon zijn macht in Duitsland te bestendigen, maar
trof in Leipzig een grote coalitie van Russen, Oostenrijkers, Pruissen
en Zweden die hem een koekje van eigen deeg gaven. Met de inzet van meer
dan 500.000 strijdkrachten, waarvan zeker 100.000 het leven lieten, was
het destijds de grootste en dodelijkse veldslag in de
wereldgeschiedenis.
Dan is het tijd voor de jaarlijkse shopping in de agra-Halle.
Dit redelijk ver uit het centrum gelegen domein is het kloppend hart
van de WGT. Het biedt plaats aan een uitgebreide camping en een
concertzaal met een capaciteit van 5.000 personen. Om het domein te
bereiken moet je eerst door een herenhaag aan fotografen die erop uit
zijn om kiekjes te maken van de mooist uitgedoste creaturen. Dan wandel
je door een lange baan die we al jaren de catwalk noemen. Het circus aan
hanekammen, cybers en victoriaanse kostuums blijft de moeite om te
zien. En dan geraken we er. De markt, waar je alles vindt dat je elders
niet of nauwelijks vindt: kleren, schoenen, sieraden, boeken en
natuurlijk cd’s. Mocht u denken dat ik als Dark Entries-medewerker
sowieso al in de cd’s verzink – niet onterecht trouwens – dan kan ik u
hierbij melden dat mijn verzameling elk jaar met het WGT nog een boost
krijgt.
Ik heb al snel twee uur besteedt aan het overlopen van alle standjes,
en na een omweg langs het hotel keer ik terug naar het
Völkerschlachtdenkmal om het eerste optreden van Autopsia
in 25 jaar tijd mee te maken. IJle tonen, diepe stemmen, pauken en
galmende geluiden… Muzikaal is het wat ik verwacht hadden, maar te zien
viel er helemaal niets, tenzij de crypte van het majestueuze monument
dat in 1913 gebouwd werd bij de honderste verjaardag van de
Volkerenslag, aan de vooravond van een nog veel grotere slachting. Het
optreden evolueert van soundscapes naar neoklassiek, rituele percussie,
industrial en experimentele elektronica. Een uur lang blijven de
muzikanten van achter een zwart gordijn spelen. Het is me niet duidelijk
of het om een nieuwe compositie gaat of een mix van eerder werk die
vakkundig aan elkaar gewerkt wordt, maar ik vermoed eerder het laatste
want het optreden sluit af met een stukje dubieuze dubstep die
vermoedelijk van hun recente samenwerking met Achtar afkomstig is.
Op mijn terugweg weet ik nog een flink deel van het optreden van Of The Wand And The Moon
mee te pikken. Eigenlijk ben ik niet zo vertrouwd met dit project van
de Deen Kim Larsen, maar uit de reacties van het publiek kan ik afleiden
dat de man een groot deel van zijn klassiekers speelt, bestaande uit
melancholische en zweverige neofolk in de stijl van Rome en Sol
Invictus.
Dag 4: kerk en oppositie
De vierde dag is een dag waarop we het rustiger aan doen. Andermaal beginnen we met een museum: het Zeitgeschichtliches Forum,
dat handelt over de geschiedenis van de DDR. Opnieuw gaat er veel
aandacht naar de tegencultuur en haar muzikale varianten in de
communistische staat. Na een tijdlang het bestaan van rockgroepen door
de vingers gezien te hebben, beslist de overheid in 1965 om beatgroepen
te verbieden. Het leidt in Leipzig tot één van de grootste betogingen
sinds de massale opstand 1953. De uitwijzing van Wolf Biermann,
een van oorsprong marxistische dichter en zanger die omwille van zijn
kritiek op de autoritaire staat het zwijgen opgelegd werd en na een
controversieel optreden in West-Duistland zijn burgerschap kwijtspeelde,
is een kantelmoment. Talloze artiesten protesteerden heftig tegen de
uitzetting en werden op hun beurt aangehouden of uitgewezen.
Aangezien er niet zoveel alternatieven voorhanden waren voor kritische
stemmen, concentreerde de tegenbeweging zich steeds meer rond de kerken.
Daar kwamen de vredes- en milieubewegingen samen en konden verboden
artiesten als Bettina Wegner of Stefan Krawczyk
optreden. Beiden werden uiteindelijk uitgewezen naar het westen. De
wekelijkse vredesdiensten in de Nicolaikirche in Leipzig groeiden in
1989 uit tot maandagdemonstraties, die week na week meer volk trokken en
uiteindelijk meer dan 300.000 mensen op de been brachten. Leizpig was
hiermee de eerste stad waar massabetogingen plaatsvonden, die zich al
snel over het hele land verspreidden. Hiermee verdiende Leipzig de titel
van hoofdstad van de ‘vreedzame revolutie’.
Het WGT is een uitgetekende kans om van alles te ontdekken, als je maar
de nodige openheid van geest toont. Op aanraden van een vriend gaan we
naar de Felsenkeller om Coronatus aan het werk te zien, een Duitse symfonische metalgroep met twee zangeressen. Later op de avond zouden in dezelfde zaal Tyr en Finntroll
optreden, maar ik verkies de Parkbühne, een mooie locatie om de laatste
dag rustig en zonnig door te brengen. Daar zijn we getuige van het
energieke optredens van The Exploding Boy en van onze eigen Belgische The Names.
Door een speling van het lot waren deze de afsluiter op het podium, een
plaats waar ze eigenlijk ook thuishoren. Ze wisselen onsterfelijke
nummers als Night Shift en Calcutta af met nieuw werk. Pure nostalgie
natuurlijk, maar ook dat maakt deel uit van het WGT.
Tenslotte staat in het Centraltheater nog Irfan op het
programma, één van de pareltjes dat het Franse cultlabel Prikosnovenie –
4AD, maar dan beter – aan het licht heeft gebracht. Deze Bulgaarse
groep wist met hun eerste cd al veel lof te vergaren omdat ze de
invloeden van Dead Can Dance vermengden met hun eigen muzikale traditie.
Later dit jaar komt een nieuwe cd van hen uit, waarop de Byzantijnse en
Ottomaanse invloeden nog nadrukkelijker aanwezig zullen zijn. Een
passende afsluiter voor een festival dat voor mij behoorlijk in het
teken van het oosten stond.
Bij het afsluiten van het WGT heb ik het gevoel dat ik er moeilijk meer
uit had kunnen halen. Een vol-Treffen dus. Ook al was dit niet de meest
indrukwekkende affiche aller tijden, ik heb geen spijt van mijn keuzes.
Het festival biedt zoveel mogelijkheden en variaties dat je altijd wel
iets vindt naar je smaak. Ik heb bij het weggaan alvast mijn kamer
geboekt voor volgend jaar.
Foto’s:
1. De victoriaanse picknick (www.viona-art.com)
2. Fotomodel en artiste nemisx op het victoriaanse picknick (nemisx.wordpress.com)
3. Plakaat van de NSK-ambassade te leipzig
4. Sfeerbeeld van het heidens dorp
5. Lady Morte van Trobar de Morte in het heidens dorp (www.trobardemorte.com)
6. Elven en magiërs poseren in het Südfriedhof
7. Bonte kleuren aan de agra-Halle
8. The Names op de Parkbühne (http://www.myspace.com/thenamesofficialwebsite)
9. Wachten op Autopsia op de trappen van het Völkerschlachtdenkmal (www.autopsia.net)
9. Wachten op Autopsia op de trappen van het Völkerschlachtdenkmal (www.autopsia.net)
10. Batcavers aan de agra-Halle
