vrijdag, januari 22, 2021

Toen ze Laibach verboden, zegden we: ‘geweldig, laten we verder gaan’!

Onlangs bracht Laibach een uitgebreide box ‘Laibach Revisited’ uit, een heruitgave van hun titelloze debuutplaat uit 1985, aangevuld met vernieuwde opnames van de nummers en een aantal essays over de rol van Laibach in het Joegoslavië en de Sloveense deelrepubliek in de jaren 80. We hebben Laibach al verschillende keren kunnen interviewen de afgelopen jaren, maar dachten dat het interessant zou zijn om ons eens te concentreren op het werk van de groep in de jaren 80. Hoofdideoloog Ivan Novak was zo vriendelijk om onze vragen te beantwoorden.

Jullie hebben Laibach opgestart in 1980. Hadden jullie toen al een uitgewerkt concept van wat de groep wou doen? Wat was toen het doel?

We hadden een algemeen idee. Dat hebben we verscherpt van 1980 tot 1982, toen we alles geconceptualiseerd hebben met de ‘10 items van het convent’ (ook wel vertaald als ‘De 10 items van het convenant’). Ons doel was om een groep op te richten die meer zou zijn dan enkel een rockgroep, een groep die grootser was en onafhankelijk van elk genre, een groep die zou leren uit de geschiedenis en die de toekomst zou bepalen. Daarnaast wilden we ook een beweging en een land scheppen, onze eigen staat, wat we ook gedeeltelijk gedaan hebben.

Jullie eerste optreden in Trbovlje in 1980 werd verboden, en voor een tijd werd er niets meer vernomen van Laibach. In 1982 verscheen Laibach terug op het voorfront met verschillende concerten. Hoe is het mogelijk geweest dat Laibach deze eerste jaren overleefd heeft.

Het Joegoslavische leger. Ieder van ons ging naar de – toen nog verplichte – militaire dienst tussen 1980 en 1981. Zodra de eerste leden terugkeerden startten we met optredens. Anderen zouden meedoen zodra zij hun dienst afgewerkt hadden. Het Joegoslavische leger gaf ons eten, laarzen en uniformen, een zeker gevoel van verzet en een hoop ideeën.

De ‘Tien items van het convent’ werden gepubliceerd in Nova revija in 1983. Nova revija stond bekend als een dissident cultuurblad en zou later een rol spelen in het toenemend nationaal gevoel in Slovenië. Was de tekst bedoeld om in Nova revija te verschijnen? Wat heeft jullie tot dit magazine aangetrokken?

Toen Nova revija in 1982 begon, schreef de redactie een programma, een manifest, in dewelke ze verklaarden dat ze niet zouden handelen als ‘actie in de naam van een idee’. We hebben onze bijdrage dan ook meteen getiteld als ‘actie in de naam van een idee’. De redactie van Nova revija heeft getwijfeld om onze bijdrage te publiceren, maar filosoof Taras Kermauner drong erop aan om het hoe dan ook uit te geven en stelde voor om een soort essay te schrijven over Laibach dat erbij afgedrukt kon worden. Wat hij ook deed, en tot op vandaag is zijn tekst één van de meest lucide interpretaties van Laibach. Vrij snel na de uitgave van ons manifest in Nova revija werd Laibach voor verschillende jaren verboden, maar Nova revija was van dan af in staat om meer radicale inhoud te publiceren.

In de tekst ‘The Terror Of History’ die in de nieuwe ‘Laibach Revisited’-box is inbegrepen, lezen we over het nazi-punk schandaal in Slovenië in het begin van de jaren 80. Waar ging het schandaal over? In welke zin heeft het schandaal en de repressie die ermee gepaard ging ook Laibach getroffen?

In het kort was het nazi-punk schandaal een serie van evenementen, verbonden aan de Sloveense punk en de alternatieve of subculturele scene, waar Laibach begin jaren 80 een belangrijk deel van uitmaakte. De autoriteiten wilden de hele scene onderdrukken, en daarvoor stelden ze het voor, en beschuldigden ze het, als een beweging die nazi-ideeën verspreidde. Sommige groepen werden uiteen gejaagd, sommige mensen werden gevangen genomen en Laibach werd verboden.

Het TV Tednik interview – aan het eind waarvan de interviewer opriep tot actie tegen Laibach – is erg beroemd. Sommigen zeggen dat het een val was voor Laibach, en ik geloof dat jullie bewust in die val getrapt zijn, goed bewust van het gevaar. Waarom hebben jullie aanvaard om dat interview te doen?

We kregen de kans om als hoofdonderwerp op één van de meest bekeken televisieprogramma’s van die tijd te komen, dus we besloten om het te doen. We wisten dat het een valstrik was, maar we wilden een soort ‘levend theaterperformance’ scheppen en tegelijkertijd ‘de strikker strikken’. Wat we ook deden. Het interview was erg belangrijk voor de algemene ontwikkeling van de kritische scene in heel het land. Mensen als Slavoj Žižek en veel andere jonge intellectuelen kwamen op het voorfront na het interview en brachten de bal aan het rollen van sociale, culturele en politieke veranderingen. Het interview was een soort transformator voor artistieke en politieke ideeën in de jaren 80.

Toen de stad Ljubljana de naam Laibach verbood, hoe hebben jullie dan gereageerd?

We zegden ‘geweldig, laat ons verder gaan’. We hebben onmiddellijk besloten om Slovenië te verlaten en zijn met de organisatie van de ‘Occupied Europe Tour’ begonnen.

Was het gemakkelijk om in Europa te touren tijdens het verbod op de naam Laibach? Had dit repercussies op het thuisfront?

Het was erg moeilijk om door Europa te touren, want we hadden helemaal geen ervaring en ook geen geld. Europa zat toen nog diep in de koude oorlog, verdeeld door de muur. En het was een erg bescheten plek. Thuis waren ze gewoon blij om van ons af te zijn. Ze maalden niet om wat we elders uitstaken.

Was de oprichting van de Neue Slowenische Kunst – een samenwerkingsverband van Laibach, Irwin en het Scipion Nacise Sisters Theater als nieuwe kunststroming – in 1984 een reactie op het verbod op de naam Laibach? Hoe was het mogelijk om dergelijke beweging op te zetten terwijl jullie jullie eigen naam niet konden gebruiken?

Ja, dat was grotendeels het gevolg van het verbod op Laibach. Neue Slowenische Kunst was een beweging van verschillende groepen uit diverse media die geïnspireerd waren door Laibach. Toen we besloten om samen te werken, was Laibach de centrale inspiratie voor de hele beweging. De naam was geïnspireerd op de historische Sloveens avant-garde beweging uit de jaren 1920, die in het Duitse magazine Der Sturm in 1929 voorgesteld werd onder de noemer ‘Junge Slowenische Kunst’.

Hoewel de naam verboden was, speelde Laibach in 1984 een concert in Ljubljana en bracht het zijn eerste lp uit in 1985, enkel geadverteerd door het bekende zwarte kruis dat jullie symbool was. Ik neem aan dat dit betekent dat Laibach voldoende bekend was bij het publiek en de bevolking om er een succes van te maken. Hoe waren de reacties?

Ja, we hebben een anoniem concert gespeeld, enkel geadverteerd door ons symbool – het zwarte kruis – dat niet verboden was. Daarom was alles in principe legaal. Onze eerste plaat werd eveneens uitgebracht zonder onze naam, opnieuw met enkel het zwarte kruis als centraal symbool. Dit is een sterk bewijs van de kracht die het symbool kan voorstellen. Het optreden was volledig uitverkocht en de reacties waren natuurlijk heel enthousiast en positief.

In 1987 vroegen jullie om het verbod op de naam Laibach op te heffen. Was dit gemakkelijk te bereiken?

We hebben zelf niet om de opheffing van het verbod gevraagd. Het was een publieke vraag, die verspreid werd vanuit de alternatieve kringen. Eigenlijk werd de vraag uiteindelijk geconcretiseerd door de Bond van de Socialistische Jeugd van Slovenië (afgekort tot ZSMS) dat een legale (procommunistische) politieke jongerenorganisatie in Slovenië was dat opereerde vanaf de naoorlogse jaren tot in de jaren 90.

Eveneens in 1987 brak het posterschandaal uit. Een poster gemaakt door Novi kolektivizem – een desingbureau verbonden aan de NSK – voor de Dag van de jeugd en de verjaardag van Tito, bleek een herwerking te zijn van een oude nazi poster. Eerst dachten de autoriteiten eraan om Novi kolektivizem aan te klagen, maar ze hebben later de aanklacht teruggetrokken. Wat is er gebeurd?

Novi kolektivizem (Nieuw collectivisme) is een NSK design groep, opgericht door Laibach, Irwin en aanvullende medewerkers, die hun werk uitvoerden via een Laibachiaanse methodologie, motieven en esthetiek. Het hele posterschandaal werd reeds vaak uit de doeken gedaan en je kunt het hier lezen (in het Engels). Er is natuurlijk nog veel meer dan dat, maar het is een lang verhaal en het is onmogelijk om het in te korten. Het hele schandaal heeft heel snel de gang van politieke evenementen in de tweede helft van de jaren 80 in Joegoslavië omgekeerd.

‘Opus Dei’, jullie plaat uit 1987, had een grote internationale impact. Maar ook hier was er controverse bij betrokken. Als ik me niet vergis werden jullie voor de rechtbank gesleept in Duitsland omwille van nazisympathieën. Kan je ons vertellen wat er gebeurd is?

Toen ‘Opus Dei’ uitkwam heeft de Duitse vleugel van Opus Dei, een controversiële militant katholieke organisatie, gevraagd om de plaat te verbieden en wou het ook Laibach aanklagen om de naam van hun organisatie te gebruiken als titel voor de plaat. Ze hadden verschillende problemen met de plaat, onder meer de afbeelding van vier bijlen die een swastika vormen, die we aan de binnenkant op de hoes afdrukten. Maar deze swastika was niets anders dan het werk van één van de belangrijkste antinazi kunstenaars en activisten John Heartfield. Dus hebben ze de aanklacht voor nazisme moeten laten varen. En de naam ‘Opus Dei’ hebben we ook gebruikt omdat het belangrijkste nummer op de plaat een hernieuwde versie van het bekende lied ‘Life is Live’ van de Oostenrijkse groep Opus. Uiteindelijk werd de plaat nog steeds verkocht in Duitsland, maar dan onder de toonbank.

Laibach: website / bestel de 'Laibach Revisited' box

Geen opmerkingen: