donderdag, juni 14, 2012

XXI Wave-Gotik-Treffen in Leipzig: Griezels, feeën en DDR-Grufties

‘Een stad vol griezels’, zo betitelden De Standaard en Het Nieuwsblad hun fotoreportage over het XXIste Wave-Gotik-Treffen in Leipzig. ‘Naast de optocht van de griezels was er een festival met de zwaarste industrial en de donkerste rock’, wisten de kranten nog te melden. Nu wil ik de berichtgeving van onze kwaliteitspers niet tegenspreken, maar Leipzig is nog zoveel meer dan dat. Het feit dat heel de stad zwart kleurt met de meest extravagante kapsels en kleding – van griezelig tot feeëriek – is een belangrijke factor in de charme van het festival. Ook al zak ik voor de 6de keer naar Leipzig af, het blijft een adembenemend schouwspel.

Meer dan 200 optredens in alle stijlen en voor alle smaken, aangevuld met films, lezingen en tentoonstellingen zijn een ander aspect. Dat al deze evenementen uitgesmeerd worden over een hele stad die op zich al de reis rechtvaardigt, is nog iets dat het Treffen onderscheidt van andere festivals. Het is gewoonweg onmogelijk om alles te zien. Zorgvuldig afwegen en plannen is de boodschap. En je planning niet overladen, want dat zorgt enkel voor frustratie. Een eerste blik op het programma leert ons dat er weinig grote of onvermijdelijke namen op staan. We beslissen om er een rustige WGT van te maken en het programma van dag tot dag samen te stellen op basis van onze inspiratie. Dat laatste is wonderwel gelukt, het eerste werd een totale mislukking.



Dag 1: Grufties in de DDR

De tentoonstelling ‘Als der Südfriedhof mein Wohnzimmer war - Grufti-Szene in der DDR’ wist me al meteen te intrigeren. Het vindt plaats in de ‘Runde Ecke’, dat vroeger de hoofdzetel was van de Stasi in Leipzig en nu een museum is over de geschiedenis en de methoden van de beruchte geheime dienst. Deze gelegenheidstentoonstelling handelt over de manier waarop de ‘Grufties’ – de vroege goths, genoemd naar het Duitse woord voor graf – behandeld werden in de DDR. Door de overheid werden ze beschouwd als ‘negatief-decadente jongeren’, samen met punks, skinheads en heavy-metallers. Veiligheidsdiensten hielden nauwkeurige statistieken bij van de aanwezigheid van dergelijke jongeren in elke stad.

Op de tentoonstelling kon je verslagen van de verhoren van aangehouden Grufties inzien. Daaruit bleek dat Grufties een pessimistische levenshouding aannamen, de dood vereerden, occultistische en anarchistische standpunten innamen, al waren ze minder politiek ingesteld dan de punks. Er bleken toen al verschillende stromingen te bestaan, waarvan de belangrijkste de Cureheads waren, die af en toe een wit hemd plachten te dragen en niet veel moesten hebben van al het occulte gelul van de andere groep, de harde kern die het liefst ’s nachts in kerkhoven samenkwam en op zijn beurt onderling verdeeld was tussen aanhangers van satan en van lucifer. Maar veel meer nog dan de politie vreesden de Grufties de skinheads, die het geweld tegen hun negatief-decadente medejongeren niet schuwden. Het geweld kwam grotendeels van één kant. De Grufties zelf onderscheidden zich door hun apathische en geweldloze houding, zo notuleerden de Stasi-medewerkers.

De victoriaanse picknick van onze landgenote en fotografe Viona Ielegems maakt ondertussen deel uit van de vaste afspraken op het WGT. Het Clara-Zetkin park ziet letterlijk zwart van het volk, en niet zomaar het eerste het beste volk. Iedereen heeft zich prachtig opgemaakt in kostuums en hoepelrokken, met de nodige make-up en zin voor detail. We blijven iets te lang in de ban van deze verleidelijke sirenes en komen bijgevolg pas in de Felsenkeller als Ahráyeph – nog landgenoten - hun slotakkoord spelen. Maar we zijn hier vooral om Press Gang Metropol te zien, een groep die drie vierden van wijlen Corpus Delicti verenigt. De nieuwe groep verenigt invloeden van de klassieke drievuldigheid - The Cure, Joy Division en Bauhaus - met de veelvuldigheid aan Editors, Interpols, Nationals en White Lies. Gelukkig zijn nog niet alle scherpe kantjes eraf. Bij momenten klinken ze zelfs als Corpus Delicti, zeker als ze nummers van hun legendarische voorgangers overnemen.



Dan begeef ik me naar het Centraltheater, de schouwburg van de stad waar naar mijn ervaring enkel goede concerten doorgaan. Het contrast tussen het statige theater en de extravagante goths is opnieuw treffend. Corde Oblique doet wat je verwacht van een groep van het Prikosnovenie-label. Hun rustige, dromerige folk vertolkt de Italiaanse geschiedenis en natuur en is zonder meer een hoogtepunt van het festival. Love Is Colder Than Death straalt de Dead Can Dance-invloeden uit, maar doet dat goed. Minpunt is dat drie vierde van de muziek vooraf opgenomen is. Toch spelen ze nog één vierde live, waaronder de prachtige zang van Anja Herrmann en instrumenten als sitar, oosterse fluit, en diverse percussie-instrumenten. Heerlijk.

Dag 2: ten dienste van de staat

Ook op zaterdag kom ik al vroeg uit de veren om een lezing over Laibach en NSK bij te wonen. Alexei Monroe, een Brit die een lijvige doctoraatsthesis en nog tal van andere publicaties over het onderwerp op zijn naam heeft staan, blijkt die moeite niet gedaan te hebben. Dat zijn gsm-wekker onvoorzien terug op de Britse tijd was overgeschakeld kan als een verzachtende omstandigheid gelden. Alexander Nym, de tweede spreker, weet de zaak te redden door een uitgebreide uiteenzetting te geven en uit Monroes bijdrage voor te lezen uit het door hem samengestelde boek Schillerndes Dunkel, een prachtige en rijkelijk geïllustreerde uitgave van meer dan 400 bladzijden waarbij je evenwel wat rechtse retoriek en veelvoudige occulte verwijzingen door de vingers moet zien.

Als Monroe eindelijk komt opdagen heeft hij nog net de tijd om zijn nieuwe boek State Of Emergence voor te stellen. Dat handelt over het eerste NSK-wereldcongres in Berlijn in oktober 2010. De NSK – oftewel Neue Slowenische Kunst - werd in 1984 opgericht als kunststroming en bestond uit Laibach, Irwin (schilderkunst) en het Scipion Nasice Sisters Theater. Samen probeerden ze op provocerende wijze de link tussen kunst en ideologie te onderzoeken. Met de nodige zin voor ironie proclameerden ze zichzelf als dienaars van de staat. Toen Joegoslavië uit elkaar viel, vonden ze er niets beter op dan een eigen staat op te richten. Zo werd NSK de eerste virtuele kunststaat zonder grenzen. Iedereen kan vrijwillig burger worden, en het blijkt dat veel inwoners gepassioneerd zijn door hun nieuwe nationaliteit. Ze produceren hun eigen volkskunst, hebben eigen nieuwsuitzendingen, congressen en zetten overal waar ze kunnen initiatieven op.



Zo gaf Monroe in het begin van de namiddag toelichting bij een tentoonstelling rond Autopsia in de NSK-ambassade in Leipzig. Deze keer ben ik rijkelijk te laat, maar nog tijdig genoeg om te vernemen dat Autopsia, een aan Laibach verwant collectief dat oorspronkelijk Servisch was maar al heel lang vanuit Praag opereert, zich thematisch bezig houdt met martial muziek, religie, metafysica, technologie en dood. Hun kunst bevat minder verwijzingen naar fascisme en communisme, maar is muzikaal en visueel even conceptueel uitgewerkt als Laibach. Andere aandachtspunten zijn het doorgedreven pessimisme en het totaal gebrek aan hoop in hun werk. Op zondag geven ze hun eerste concert in 25 jaar in het Völkerschlachtdenkmal. Alweer een activiteit bij op mijn reeds drukke agenda.

Dan begeef ik me weer naar het Stasi-museum om een debat over de DDR-Grufties bij te wonen. Sprekers zijn de eerder vermeldde Alexander Nym en Alexandert Pehlemann, hoofdredacteur van het boek ‘Spannung, Leistung, Widerstand’ over de ondergrondse subcultuur in de DDR. Deze laatste spreekt onder meer over de sterke criminalisering en repressie die de punkers trof nadat Stasileider Erich Mielke in 1983 had opgeroepen om het ‘Punk-Problem’ op te lossen. Vanaf 1984-85 gingen de zaken erop vooruit. Punkoptredens konden doorgaan in de kerken, die meer en meer een verzamelpunt vormden voor alle vormen van oppositie. De Stasi zocht dan weer naar informanten binnen de scene. Elke punkband had één of twee Innoficieller Mitarbeiter (IM’s) die informatie doorgaven. Een ander gespreksonderwerp was de moeilijkheid en de vindingrijkheid om aan de juiste kleren te geraken. Sommige groepen traden destijds in Sovietuniformen op, en Pehlemann maakte zich vrolijk over de verschijning van diezelfde uniformen op het WGT. ‘Eindelijk een tegengewicht voor al die Wehrmachtuniformen.’



Een muziekfestival? Wel, het wordt inderdaad tijd om nog eens een streepje muziek op te snuiven. Ik ga naar het heidens dorp, waar naast een middeleeuwse markt in open lucht ook heel wat folk en neoklassiek te horen valt. De eerste groep die ik daar aan het werk zie, is het Deense Euzen. Geen folk, maar buitengewoon dromerige en romantische progrock die echt indruk op me weet te maken. Maar de groep waar ik voor kwam is Trobar de Morte. Hun optreden in het Centraltheater verleden jaar staat nog steeds in mijn geheugen gegrift, en met hun tournee met Faun hebben ze hun populariteit in Duitsland blijkbaar goed weten te verankeren. Ook deze keer weten ze met hun op Keltisch getinte muziek het publiek te veroveren.



Ik verander opnieuw van locatie om in de Felsenkeller het 20-jarig jubileum van Hekate bij te wonen. Tien jaar geleden vierde de groep zijn verjaardag ook al op het WGT, in de veel kleinere Moritzbastei. Hun laatste cd Die Welt der dunklen Gärten was een succes en leidde ook tot heruitgaven van hun hele discografie. Toch wordt het optreden een afknapper. Ze beginnen zowat een uur te laat. De groep bestaat vooral uit percussionisten, die in de eerste plaats aangevuld worden met samples en elektronica. Gelukkig worden er nu en dan ook akoestische gitaren en draailieren bovengehaald en steekt er regelmatig een uitstekende violist zijn kop op. Ook gastbijdragen van In Slaughter Natives en Andréa Nebel weten het optreden wat uit het slop te werken. Maar van zo’n interessante groep had ik nu eenmaal veel meer verwacht.

Dag 3: Völkerschlacht

Voorpaginanieuws in de Leipzicher Volkszeitung: ‘Reuze-Gothic-party is lol en vult de kassa’. De 20.000 gothicers die zich uit de ganse wereld naar Leipzig hebben begeven boeken alle hotels vol en kijken niet op een euro meer of minder. Hotels zijn best tevreden met het zwart volkje. Ze hoeven hoogstens een later ontbijt en wat meer kapstokken om hun extravagante kostuums aan te hangen. En na hun vertrek een grondige wasbeurt in de badkamer, om alle sporen van haarlak te verwijderen. Alles bijeengeteld brengt het festival een omzet van 15 miljoen op voor de stad. Niet mis. Je begrijpt waarom de plaatselijke middenstand elk jaar weer uitkijkt naar het WGT.



De derde dag beginnen we met een culturele uitstap naar het Völkerschlachtdenkmal. Hier vonden de hevigste gevechten plaats in de Volkerenslag in 1813. Na de catastrofale nederlaag van zijn Grande Armée in de Russische veldtocht trachtte Napoleon zijn macht in Duitsland te bestendigen, maar trof in Leipzig een grote coalitie van Russen, Oostenrijkers, Pruissen en Zweden die hem een koekje van eigen deeg gaven. Met de inzet van meer dan 500.000 strijdkrachten, waarvan zeker 100.000 het leven lieten, was het destijds de grootste en dodelijkse veldslag in de wereldgeschiedenis.

Dan is het tijd voor de jaarlijkse shopping in de agra-Halle. Dit redelijk ver uit het centrum gelegen domein is het kloppend hart van de WGT. Het biedt plaats aan een uitgebreide camping en een concertzaal met een capaciteit van 5.000 personen. Om het domein te bereiken moet je eerst door een herenhaag aan fotografen die erop uit zijn om kiekjes te maken van de mooist uitgedoste creaturen. Dan wandel je door een lange baan die we al jaren de catwalk noemen. Het circus aan hanekammen, cybers en victoriaanse kostuums blijft de moeite om te zien. En dan geraken we er. De markt, waar je alles vindt dat je elders niet of nauwelijks vindt: kleren, schoenen, sieraden, boeken en natuurlijk cd’s. Mocht u denken dat ik als Dark Entries-medewerker sowieso al in de cd’s verzink – niet onterecht trouwens – dan kan ik u hierbij melden dat mijn verzameling elk jaar met het WGT nog een boost krijgt.



Ik heb al snel twee uur besteedt aan het overlopen van alle standjes, en na een omweg langs het hotel keer ik terug naar het Völkerschlachtdenkmal om het eerste optreden van Autopsia in 25 jaar tijd mee te maken. IJle tonen, diepe stemmen, pauken en galmende geluiden… Muzikaal is het wat ik verwacht hadden, maar te zien viel er helemaal niets, tenzij de crypte van het majestueuze monument dat in 1913 gebouwd werd bij de honderste verjaardag van de Volkerenslag, aan de vooravond van een nog veel grotere slachting. Het optreden evolueert van soundscapes naar neoklassiek, rituele percussie, industrial en experimentele elektronica. Een uur lang blijven de muzikanten van achter een zwart gordijn spelen. Het is me niet duidelijk of het om een nieuwe compositie gaat of een mix van eerder werk die vakkundig aan elkaar gewerkt wordt, maar ik vermoed eerder het laatste want het optreden sluit af met een stukje dubieuze dubstep die vermoedelijk van hun recente samenwerking met Achtar afkomstig is.

Op mijn terugweg weet ik nog een flink deel van het optreden van Of The Wand And The Moon mee te pikken. Eigenlijk ben ik niet zo vertrouwd met dit project van de Deen Kim Larsen, maar uit de reacties van het publiek kan ik afleiden dat de man een groot deel van zijn klassiekers speelt, bestaande uit melancholische en zweverige neofolk in de stijl van Rome en Sol Invictus.



Dag 4: kerk en oppositie

De vierde dag is een dag waarop we het rustiger aan doen. Andermaal beginnen we met een museum: het Zeitgeschichtliches Forum, dat handelt over de geschiedenis van de DDR. Opnieuw gaat er veel aandacht naar de tegencultuur en haar muzikale varianten in de communistische staat. Na een tijdlang het bestaan van rockgroepen door de vingers gezien te hebben, beslist de overheid in 1965 om beatgroepen te verbieden. Het leidt in Leipzig tot één van de grootste betogingen sinds de massale opstand 1953. De uitwijzing van Wolf Biermann, een van oorsprong marxistische dichter en zanger die omwille van zijn kritiek op de autoritaire staat het zwijgen opgelegd werd en na een controversieel optreden in West-Duistland zijn burgerschap kwijtspeelde, is een kantelmoment. Talloze artiesten protesteerden heftig tegen de uitzetting en werden op hun beurt aangehouden of uitgewezen.

Aangezien er niet zoveel alternatieven voorhanden waren voor kritische stemmen, concentreerde de tegenbeweging zich steeds meer rond de kerken. Daar kwamen de vredes- en milieubewegingen samen en konden verboden artiesten als Bettina Wegner of Stefan Krawczyk optreden. Beiden werden uiteindelijk uitgewezen naar het westen. De wekelijkse vredesdiensten in de Nicolaikirche in Leipzig groeiden in 1989 uit tot maandagdemonstraties, die week na week meer volk trokken en uiteindelijk meer dan 300.000 mensen op de been brachten. Leizpig was hiermee de eerste stad waar massabetogingen plaatsvonden, die zich al snel over het hele land verspreidden. Hiermee verdiende Leipzig de titel van hoofdstad van de ‘vreedzame revolutie’.



Het WGT is een uitgetekende kans om van alles te ontdekken, als je maar de nodige openheid van geest toont. Op aanraden van een vriend gaan we naar de Felsenkeller om Coronatus aan het werk te zien, een Duitse symfonische metalgroep met twee zangeressen. Later op de avond zouden in dezelfde zaal Tyr en Finntroll optreden, maar ik verkies de Parkbühne, een mooie locatie om de laatste dag rustig en zonnig door te brengen. Daar zijn we getuige van het energieke optredens van The Exploding Boy en van onze eigen Belgische The Names. Door een speling van het lot waren deze de afsluiter op het podium, een plaats waar ze eigenlijk ook thuishoren. Ze wisselen onsterfelijke nummers als Night Shift en Calcutta af met nieuw werk. Pure nostalgie natuurlijk, maar ook dat maakt deel uit van het WGT.

Tenslotte staat in het Centraltheater nog Irfan op het programma, één van de pareltjes dat het Franse cultlabel Prikosnovenie – 4AD, maar dan beter – aan het licht heeft gebracht. Deze Bulgaarse groep wist met hun eerste cd al veel lof te vergaren omdat ze de invloeden van Dead Can Dance vermengden met hun eigen muzikale traditie. Later dit jaar komt een nieuwe cd van hen uit, waarop de Byzantijnse en Ottomaanse invloeden nog nadrukkelijker aanwezig zullen zijn. Een passende afsluiter voor een festival dat voor mij behoorlijk in het teken van het oosten stond.

Bij het afsluiten van het WGT heb ik het gevoel dat ik er moeilijk meer uit had kunnen halen. Een vol-Treffen dus. Ook al was dit niet de meest indrukwekkende affiche aller tijden, ik heb geen spijt van mijn keuzes. Het festival biedt zoveel mogelijkheden en variaties dat je altijd wel iets vindt naar je smaak. Ik heb bij het weggaan alvast mijn kamer geboekt voor volgend jaar.



Foto’s:
1. De victoriaanse picknick (www.viona-art.com)
2. Fotomodel en artiste nemisx op het victoriaanse picknick (nemisx.wordpress.com)
3. Plakaat van de NSK-ambassade te leipzig
4. Sfeerbeeld van het heidens dorp
5. Lady Morte van Trobar de Morte in het heidens dorp (www.trobardemorte.com)
6. Elven en magiërs poseren in het Südfriedhof
7. Bonte kleuren aan de agra-Halle
8. The Names op de Parkbühne (http://www.myspace.com/thenamesofficialwebsite)
9. Wachten op Autopsia op de trappen van het Völkerschlachtdenkmal (www.autopsia.net
10. Batcavers aan de agra-Halle