Het gaat goed met mij, dank u. Ik heb deze blog nog eens aangevuld, en blijkbaar moet ik dat wat vaker doen. Een jaarlijkse update volstaat niet, want dan komen te veel artikels in één keer online, wat hen in een massa doet verzinken. Veel van de artikels die op het jaar 2022 ingevoerd zijn, werden in werkelijkheid al in 2021 geschreven. Ik heb er voor gekozen om de artikels thematisch samen te zetten en niet chronologisch. Artikels waar ik bijzonder trots op ben kregen ook een betere plaats.
Ik vertel ook graag hoe het gaat met Winterstille. In 2020 - in volle coronapandemie dus - kwam ons debuut 'Puin van dromen' uit, een plaat waar we erg trots op zijn. Eind 2021 hebben we die eindelijk live kunnen voorstellen, en dat is prima verlopen. Op zaterdag 26 maart treden we op op het Geleen Calling Festival in Nederland, en we hopen dat ook dit prima zal verlopen en wat meer aandacht zal leveren voor onze plaat die door omstandigheden moeilijk te promoten was toen hij uitkwam.
Ik kan ook verklappen dat er een paar interessante muzikale projecten op til staan waar ik ook een bescheiden bijdrage aan heb geleverd. Crooniek, het blazersensemble dat meespeelt in Winterstille, brengt binnenkort een cd uit waarop een nummer van Winterstille gecoverd wordt en een nummer waarvoor ik de tekst geschreven heb. Gert (Kleinpunk) heeft hard gewerkt aan een plaat die volgens mij zijn beste ooit wordt en waar ik ook aan bijgedragen heb. Werktitel: 'Alles is nog niet verloren'. En ook met Laurent Leemans van The Imaginary Suitcase zou ik in de nabije toekomst kunnen samenwerken.
Dat is het voor nu. Hopelijk zal het niet opnieuw een jaar duren vooraleer ik deze website vernieuw.
Eind oktober 2020 kwam ‘Puin van dromen’ uit, het debuut van Winterstille. De plaat biedt een mengeling van folk, chanson en gothic. Winterstille zal op 12 november zijn cd voorstellen in zaal De Krop in Kampenhout, en op 13 november het Porta Nigra Autumn Passage openen in Aarschot. Reden genoeg om eens dieper te graven naar de achtergronden van de verschillende nummers op ‘Puin van dromen’. Winterstille bestaat trouwens uit twee van uw dienaren bij Dark Entries: Xavier Kruth aan de zang en Gerry Croon die de arrangementen schreef.
Drink nog een glas
Een drinklied, maar van een eerder melancholische natuur. Een man gaat op café, drinkt een paar biertjes, praat met vreemden en gaat dronken en nog steeds eenzaam terug naar huis. Alcohol heeft zijn leven een beetje lichter gemaakt, ook al is het maar voor kort.
If I Would Only Know (Wist ik maar)
Dit nummer is gebaseerd op ‘Het lijden van de jonge Werther’ van Goethe. Het is eigenlijk gewoon een samenvatting van het verhaal, en sommige zinnen komen rechtstreeks uit het boek. Een jonge man is hopeloos verliefd op een vrouw die hij niet kan krijgen. Hij schrijft erover naar en vriend en pleegt uiteindelijk zelfmoord. ‘It’s not just me. All people see their dreams vanish, see their hopes crushed, to the ground.’
Boze wolven
De boze wolven in de tekst zijn gewoon een metafoor voor onze dagelijkse angsten: eenzaam zijn, oud worden, andere mensen ontmoeten, reacties op facebook… en wellicht ook de vrees om iemand lief te hebben zonder schroom. Wees dus niet bang voor de boze wolven. Gert Kleinpunk heeft een mooie huisgemaakte clip gemaakt voor het nummer.
Sans rien dire (Zonder iets te zeggen)
Ik was te ambitieus voor dit nummer. Ik wou eerst een requiem voor de revolutie schrijven, dan een slaapliedje voor de arbeidersklasse. Het werd uiteindelijk een slaapliedje voor een kind, zonder diepere betekenis (vandaar de titel: zonder iets te zeggen). De volwassene die het kind te slapen legt vertelt dat dromen altijd mooier zullen zijn dan de realiteit. Slaap wel dus en maak mooie dromen… In de tekst hoort men afwisselend de volwassene die spreekt en het kind dat droomt.
Partizanen van de volle maan
Ik heb dit nummer geschreven nadat ik naar de film ‘Hair’ gezien had, een musical die het verhaal vertelt van hippies die weigeren om deel te nemen aan de Viëtnamoorlog. Het nummer gaat over een hippiecommune dat niet wil deelnemen aan de gewone wereld, met zijn oorlogen, haat en schijnheiligheid. Ze verkiezen om in hun dromen te leven. (De titel is een verwijzing naar het nummer van dezelfde naam van de Russische groep Akvarium.)
The Shores of Normandy (De stranden van Normandië)
The Shores of Normandy is een nummer over de landing in Normandië in 1944, vanuit het standpunt van een geallieerde soldaat die deelnam. Ik had een erg interessant artikel over de invasie gelezen en ik zag dat als een opportuniteit om er een tekst over te schrijven. Het is ook beïnvloed door de bekende anti-oorlogsnummers van Eric Boggle, zoals 'Green Fields of France' en 'The Band Played Waltzing Mathilda', wat ook de reden is dat je Ierse en Schotse invloeden in de muziek hoort.
Eric Boggle zingt over de Eerste Wereldoorlog, die gemakkelijker te classificeren valt als een nutteloze verspilling van jonge levens in de naam van een fanatieke elite. De Tweede Wereldoorlog is meer ambigu, want ik geloof dat het correct was om tegen de nazi's te vechten. Maar aangezien ik niet wou dat mijn nummer een verheerlijking van oorlog zou zijn, het ik besloten om het hoofdpersonage te laten sterven op het strand, zodat we eraan herinnerd worden dat oorlog altijd een verschrikkelijk iets is dat miljoenen levens verstoort. De arrangementen van Gerry zijn groots op dit nummer, en we hebben ook een aantal authentieke geluidsfragmenten van de landing in Normandië verwerkt in de muziek.
Und sie tanzten (En ze dansten)
Gerry schreef de muziek voor dit nummer reeds in 2004. Zodoende is dit het oudste nummer op 'Puin van dromen', en het is uiteraard zwaar beïnvloed door het vroege werk van Lacrimosa, en in mindere mate door groepen als Goethes Erben en Sopor Aeternus. Gerry vroeg me of ik een tekst in het Duits kon schrijven voor het nummer. Ik besloot om dieper in te gaan in het thema van het lied, dat een hommage wil zijn aan de goth scene uit de jaren 90. Toen ik in Waregem was om het W-festival van 2019 bij te wonen, ben ik ook even voorbij de plaats gereden waar vroeger The Steeple stond, een fantastische plek waar heel wat fuiven en concerten plaatsvonden. Het is nu vervangen door appartementsgebouwen. Dat is het basisidee van de tekst: iemand herinnert zich de grote fuiven die geen deel meer uitmaken van zijn of haar leven. Het lied bevat referenties naar Lacrimosa en Goethes Erben, en zelfs naar wat obscure groepen uit de DDR. Aangezien we veel positieve feedback kregen op het nummer, besloten we om er een video voor te maken. Die namen we op in een oude steenbakkerij in Boom en in de Sint-Stephanuskerk in Nederokkerzeel, waar een oud Wauters orgel uit het begin van de 18de eeuw een prominente plaats heeft.
Vrij zinnig lied
Dit begon als een antwoord op een vriend die in een artikel beweerde dat de vrije menselijke wil niet bestaat, iets waar ik het grondig mee oneens ben. Uiteindelijk werd het een diepere reflectie op individualisme. In het eerste deel van het lied beweren de hoofdpersonen dat je kan worden wat je wil in het leven, dat je al je dromen kunt waarmaken. In het tweede deel van het lied worden ze ermee geconfronteerd dat ze hun doelen niet bereikt hebben, en dat zij als individuen de volledige verantwoordelijkheid hiervoor moeten dragen. Dit zijn twee tegenstrijdige aspecten van het individualisme: de belofte dat je alles in het leven kunt bereiken en de beschuldiging aan het individu als je dat niet kunt bereiken. Tegelijkertijd is het nummer ook een individualistische oproep om je nooit te conformeren aan de massa.
Egmont Park
Ik heb dit nummer geschreven nadat ik een televisieshow zag over Charles Aznavour. Ik ben erg beïnvloed door de Franse chanson en zangers als Aznavour, Yves Duteil en Renaud. In dit programma zong Aznavour zijn nummer ‘Comme ils disent’, dat in de jaren 70 werd geprezen omdat het het taboe rond homoseksualiteit doorbrak. Maar ik zag het vooral als een verhaal over grootstadseenzaamheid. Mijn eenzaamheidslied gaat over een oud vrouwtje dat naar een park gaat – ik vond het leuk om hierbij te referen naar het wondermooie Egmontpark in Brussel – en daarbij wildvreemden aanspreekt over haar leven en – wellicht nog belangrijker – haar dromen. ‘Wat maakt het uit of ze waar zijn of niet, deze dromen zijn alles wat ik heb.’
Als ik mijn leven overschouw
Een heel existentieel nummer over iemand die zijn leven overschouwt en bewust is dat hij zijn dromen niet heeft waargemaakt. Hij haalt troost uit de idee dat zijn leven ooit zal overgaan. De prachtige orkestratie door Gerry maakt dit nummer tot een hoogtepunt op onze plaat.
Op 1 februari 2021 greep het leger – ook bekend als de Tatmadaw – de macht in Myanmar. Daarmee annuleerden ze de verkiezingen die net gehouden werden, en die alweer tot een enorme overwinning hadden geleid van de National League for Democracy (NLD) van nobelprijswinnares Aung Sang Suu Kyi. Suu Kyi, president Win Myint en een hoop ministers en parlementsleden werden aangehouden.
Er werd een noodtoestand afgekondigd die een jaar zou duren, waarna er weer nieuwe verkiezingen zouden gehouden worden. Daar is nu, een jaar na de staatsgreep, weinig van te merken. En het zal er ook niet van komen, want de situatie in het land is op zijn zachts gezegd precair. De macht van het leger is nog steeds wankel, zeker nu de burgeroorlog weer in alle hevigheid woedt.
Als rechtvaardiging voor de staatsgreep zei het leger dat de verkiezingen vervalst werden, maar daar hebben ze nooit overtuigend bewijs van geleverd. Wel wordt ook door onafhankelijke experten als Khin Zaw Win gesteld dat de Union Election Commission – de verkiezingscommissie – niet onafhankelijk was. Die zou bestaan uit NLD-getrouwen en was tegen verkiezingsmonitoring. Ook besloten ze de verkiezingen niet door te laten gaan in sommige conflictgebieden.
(Let wel: voor 2015 was de verkiezingscommissie in de handen van de Union Solidarity and Development Party (USDP), een partij die dicht bij het leger aanleunt. De massale onregelmatigheden bij de verkiezingen van 2010 en 2012 zijn – in tegenstelling tot die in 2020 – wel goed gedocumenteerd.)
De rol van het leger
Maar wellicht spelen andere factoren een grotere rol. Er wordt gewezen op de persoonlijke politieke ambitie van Min Aung Hlain, de legerleider die de macht greep, maar het is onwaarschijnlijk dat – zelfs in een organisatie die heel hiërarchisch gestructureerd is – de ambitie van één man zo sterk doorweegt om een radicale beslissing te nemen als een staatsgreep.
Het leger heeft in Myanmar heel wat veiligheidsmechanismen ingebouwd om op de politiek te wegen. Zo mag het leger 25% van de parlementsleden aanwijzen en drie ministers rechtstreeks aanduiden (defensie, binnenlandse zaken en grenszaken). Al deze zaken werden opgenomen in de grondwet van 2008. Een grondwetwijziging kan slechts met 70% van het parlement goedgekeurd worden, wat een wijziging zonder instemming van het leger erg onwaarschijnlijk maakt.
De redenen voor de staatsgreep
Ook in grondwet opgenomen, is de National Defence and Security Council (NDSC). Dit is een overlegorgaan tussen de regering en het leger. Van de 11 leden zijn er zes aangeduid door de legerleider, de overige leden zijn vertegenwoordigers van regering en parlement. Alleen is de NDSC nooit samengekomen sinds de verkiezingsoverwinning van de NLD in 2015, tot grote ergernis van de legerleiding.
Komt daar nog bij dat legerleider Min Aung Hlain zijn pensioen naderde, en dat de nieuwe legerleider door de president benoemd moest worden. Op die manier zou de NLD – die de president zou leveren bij een nieuwe verkiezingsoverwinning – een zeer grote invloed kunnen uitoefenen op het leger. De NLD is er altijd open over geweest dat ze de invloed van het leger op de besluitvorming wou verminderen.
De burgeroorlog
Myanmar kent de langste burgeroorlog ter wereld, een burgeroorlog die snel na de onafhankelijkheid van het land in 1948 begon. Om de burgeroorlog te begrijpen moet je eerst weten dat het land 135 verschillende erkende ‘nationaliteiten’ kent. En zelfs dat cijfer is niet helemaal accuraat, want de Rohingya – wereldberoemd omwille van etnische zuiveringen van 2016-2017 – horen daar niet bij. Zij zijn officieel staatloos.
De grootse groep zijn de Bamar, de groep die Birmaans spreekt en ongeveer 68% van de bevolking uitmaakt. Andere bevolkingsgroepen zijn de Shan (9%), de Karen (6%), de Rakhine (5%), de Mon (2%) en de Kachin (1%). Al deze groepen hebben gewapende verzetsgroepen, die vaak ook een deel van het territorium controleren. Het land telt een dertigtal ‘etnische gewapende organisaties’.
Deze organisaties vechten niet alleen tegen het leger, maar ook met elkaar. Uitzonderlijk zullen ze zelfs samen met de Tadmadaw tegen een vijandig rebellenleger vechten. Doorgaans vragen ze onafhankelijkheid of op zijn minst autonomie ten aanzien van de centrale macht. Het leger ziet zich als garant van de eenheid van het land, en dus als tegenstander van de rebellengroepen, maar heeft ook een lange geschiedenis van onderhandelingen met verschillende rebellengroepen.
Conferentie van Panglong
Aung San, dat is de vader van Aung San Suu Kyi en de nationale volksheld van Myanmar, had de onafhankelijkheid onderhandeld met de Britten, die na het verlies van India bereid waren om ook Birma – zoals het land decennia lang genoemd zou worden – de onafhankelijkheid te gunnen in 1948. In de Tweede Wereldoorlog had Aung San nochtans met de Japan gevochten tegen de Britten, in de hoop op autonomie. Maar toen duidelijk werd dat Japan die autonomie maar heel minimaal zag, keerde hij zijn kar en vocht hij met de Britten tegen Japan.
In de aanloop naar de onafhankelijkheid kwam de Conferentie van Panglong samen, waarin Aung San onderhandelde met vertegenwoordigers van de Shan, Kachin en de Chin. De Karen waren ook uitgenodigd, maar kwamen enkel als waarnemer. Zij probeerden immers van de Britten een eigen onafhankelijke staat te verkrijgen, maar dat mislukte. De conferentie was een belangrijke stap naar de onafhankelijkheid, want het toonde de Britten dat de verschillende bevolkingsgroepen in staat waren om samen te werken.
Op de conferentie werd overeengekomen dat de grensgebieden zouden kunnen genieten van een verregaande autonomie, en er werd zelfs een onafhankelijke staat Kachin in het vooruitzicht gesteld. Dit bleef evenwel dode letter. Aung San werd een paar maanden later vermoord, nog voor het land onafhankelijk werd. De dader blijft tot nu onbekend. Toen generaal Ne Win in 1962 de macht greep – en daarbij de basis legde voor 50 jaar militaire dictatuur – werd het akkoord naar de prullenmand verwezen.
Start burgeroorlog
Zodra de onafhankelijkheid een feit was, waren er grootschalige rebellieën van de Karen en de Communistische Partij van Birma. De Karen wilden zoals gezegd hun eigen onafhankelijke staat in het zuiden van Birma. De communisten wilden een maoïstische guerrillaoorlog starten, onder meer omdat de Britten nog militairen in Birma hadden en omdat ze Britse bedrijven wilden nationaliseren.
De oorlog woedt meteen hevig en in 1949 staan de rebellen al aan de poorten van de hoofdstad Rangoon, de enige stad die nog in handen van de regering was (en die nu Yangon heet). Toch weet het leger onder leiding van de toekomstige dictator Ne Win de aanvallen af te slaan. In 1958 neemt het leger in een context van toenemende instabiliteit een eerste keer de macht, maar dit op vraag van premier U Nu. Er volgen massale arrestaties van communisten.
In 1960 wordt de democratie herstelt, maar de wankele regering en de vragen naar autonomie van etnische mindereheden nopen Ne Win ertoe in 1962 definitief de macht te grijpen. Hij luidt de ‘Birmaans weg naar het socialisme’ in, een combinatie van militarisme, isolationisme, planeconomie en bijgeloof die Birma tot één van de armste landen ter wereld maakt. De loutere suggestie van federalisme wordt geweerd en de meeste onderhandelingen met rebellengroepen falen omdat Ne Win niet wil afwijken van een eenpartijstaat.
8888
Ne Win slaat in de loop der jaren heel wat opstanden neer, maar in 1988 wordt zijn macht ernstig bedreigd. Studenten in Yangon protesteren tegen de monetaire hervormingen waarin de bevolking veel geld is verloren, en in het bijzonder de studiegelden in lucht zijn opgegaan. De protesten culmineerden in een nationale actiedag op 8/8/1988 (vandaar de naam 8888). Als de protesten aanslepen beveelt Ne Win om met scherp te schieten: ‘geweren zijn er niet om in de lucht te schieten’.
Dit is ook het moment dat Aung San Suu Kyi, dochter van nationale held Aung San, op het toneel verschijnt en de stem wordt van de democratische beweging. In september belooft de regering vrije verkiezingen, maar als de protesten verder uit de hand lopen komt er een nieuwe militaire staatsgreep, aangevoerd door – wat een merkwaardig acroniem – de SLORC (State Law and Order Restauration Council). Het leger kondigt de noodtoestand af en slaat de opstand bloedig neer. Heel wat studenten vluchtten naar de etnische legers die een gewapende strijd voerden tegen het leger.
SLORC
Aung San Suu Kyi weigerde eerst om deel te nemen aan de verkiezingen in 1990, maar nam dan toch deel met de nieuw opgerichte National League for Democracy (NLD). Ze haalden 59,9% van de stemmen. De National Unity Party die dicht bij het leger aanleunde haalde slechts 21,17%. De vele partijen die etnische minderheden vertegenwoordigden haalden nooit meer dan 3%. Maar de uitslag werd niet gerespecteerd. Aung San Suu Kyi werd reeds tijdens de campagne gearresteerd en zou in de jaren erna in totaal 15 jaar onder huisarrest doorbrengen.
Wat de SLORC wel doet, is de hand uitreiken naar de rebellengroepen die een groot deel van de periferie en in het bijzonder de grensgebieden controleren. In 1989 nodigen ze 15 etnische legers uit. 8 tekenen een staakt-het-vuren, 7 weigeren omdat ze de Tadmadaw niet vertrouwen. In de jaren 90 valt de SLORC heel wat rebellengroepen aan en weet hun basissen te vernietigen. Tegen de eeuwwisseling hebben ze met 20 groepen akkoorden gesloten, maar die houden weinig meer in dan een staakt-het-vuren en een belofte voor een nieuwe grondwet.
In september 2007 kwamen duizenden boeddhistische monniken op straat. Ze protesteerden tegen het wegvallen van de subsidies op brandstof. De prijs van benzine verdubbelde en die van gas vervijfvoudigde, hetgeen ook leidde tot hogere voedselprijzen. De opstand kreeg de naam Saffraanrevolutie, naar de kleur van de gewaden van de monniken. Ondanks het groot ontzag voor monniken in Myanmar, onderdrukte het leger de opstand door op betogers te schieten en verschillende kloosters aan te vallen.
Roadmap to Democracy
Toch verhinderde het neerslaan van de opstand niet de verderzetting van de ‘Roadmap to Democracy’ die de militaire leiders – die ondertussen het iets mooiere acroniem SPDC hadden aangenomen (State Peace and Development Council) – in 2003 hadden ingezet. In 2008 werd een nieuwe grondwet goedgekeurd die verkiezingen in 2010 mogelijk moesten maken. Daarbij werden – zoals in het begin van dit artikel aangehaald – verschillende veiligheidsmechanismen opgenomen die een politieke inbreng van het leger moesten waarborgen.
De militairen hadden ook opgenomen dat iemand met een buitenlandse echtgenoot geen staatshoofd mocht worden, en dus rees de vraag of Aung San Suu Kyi – die uiteraard het doelwit was van deze maatregel – mocht deelnemen aan de verkiezingen. Ook verbood het leger de deelname van talrijke politieke gevangenen, en dus besloot de NLD de verkiezingen te boycotten. De verkiezingen gingen gepaard met heel wat onregelmatigheden en leidden – weinig verrassend – tot een overwinning van de aan het leger gelieerde USDP (Union Solidarity and Development Party).
De verkiezingen doen ook de burgeroorlog in de grensgebieden terug oplaaien, waarbij geschat wordt dat 10.000 mensen vanuit de Karen staat naar Thailand vluchtten. Verschillende rebellengroepen zijn betrokken bij het geweld. In 2011 komt Thein Sein van de USDP aan de macht, en hij belooft politieke hervormingen. Hij start onderhandelingen met 10 etnische legers, laat politieke gevangenen vrij, maakt vorderingen op het vlak van persvrijheid en vrijheid van meningsuiting, zoekt terug aansluiting bij de internationale gemeenschap …
Thein Sein kondigt ook lokale en deeltijdse verkiezingen aan in 2012. Na onderhandelingen met de NLD in 2011 en een aantal concessies aan hun eisen, registreert de NLD zich als partij en neemt deel aan de verkiezingen. Ze winnen bijna alle zetels waarvoor ze meedingen en zijn in beide kamers van het parlement vertegenwoordigd. In 2015 doet de NLD mee aan de nationale verkiezingen en haalt met 57% van de stemmen een absolute meerderheid in beide kamers. Omdat Aung San Suu Kyi nog steeds geen president kan worden, kreeg ze de functie van ‘Staatsraad’, ook al was ze duidelijk de politieke leidster van het land.
Union Peace Conference
Nog voor de verkiezingen plaatsvonden had Thein Sein het ‘National Ceasefire Agreement’ onderhandeld. Daarin had hij 15 rebellengroepen uitgenodigd om te praten over een staakt-het-vuren. Uiteindelijk tekenden 8 groepen het akkoord (en zullen er zich nog 2 groepen aansluiten in 2018). Het verdrag kreeg een vervolg in de ‘Union Peace Conference’ die – deze keer onder leiding van Aung San Suu Kyi – 18 rebellengroepen aantrok om in overleg te gaan met de overheid.
De Union Peace Conference komt overeen om te werken aan een 21ste eeuw Panglong – een referentie naar de Conferentie van Panglong in 1947 – en stelt zich zelfs tot doel om te evolueren naar een federale staat (waarbij een hele semantische discussie ontstond over de voorkeur voor ‘democratisch federalisme’ of ‘federale democratie’). Er werd overeengekomen om om het half jaar bijeen te komen, maar in de praktijk werden enkel drie opvolgvergaderingen gehouden in 2017, 2018 en 2020.
En daar wringt het schoentje. Er wordt gezegd dat de conferenties amper verder komen dan goede bedoelingen en symbolische gebaren. Er wordt over principes gediscuteerd, maar niet over echte autonomie. Zowel Aung San Suu Kyi als de Tadmadaw zijn bang dat autonomie tot separatisme zal leiden, en zouden dus een weinig constructieve houding hebben aangenomen in de gesprekken. Dit en de verdediging van het leger in de etnische zuiveringen tegen de Rohingya in 2016-2017, hebben haar reputatie ernstig beschadigd.
People’s Defence Force
Na de machtsgreep van de Tadmadaw in februari 2021 is de burgeroorlog weer in alle hevigheid losgebroken. Op 4 februari – drie dagen na de staatsgreep – kwamen een zeventigtal verkozenen van de NLD samen om alsnog hun werkzaamheden in te zetten. Ze werden al snel vervoegd door twee verkozenen van etnische partijen. Ze noemden zich het Comité van Vertegenwoordigers van de Pyidaungsu Hluttaw – het Myanmarese parlement – en profileren zich als de rechtmatige volksvertegenwoordiging van Myanmar.
In april roept het Comité een Regering van Nationale Unie samen (NUG of National Union Government) die opnieuw verschillende vertegenwoordigers van etnische minderheden bevat. De NUG is een regering in exil die probeert om internationale erkenning te krijgen als de legitieme regering van Myanmar. In april 2021 richtte de NUG de People’s Defence Force (PDF) op als gewapende arm, en in september riep ze op tot een defensieve oorlog tegen de Tatmadaw.
De PDF heeft een eigen strijdkracht, maar werkt ook actief samen met verschillende etnische legers. Daardoor wordt de Tatmadaw geconfronteerd met een breed scala van gewapende (en ongewapende) groepen die hun acties onderling coördineren. Het National Ceasefire Agreement werd verbroken, soms door rebellengroepen die het leger aanvielen en soms ook door het leger. Er worden heel wat aanslagen gepleegd op het leger, en verschillende bronnen zeggen dat regeringstroepen tegenwoordig bang zijn om hun kazernes te verlaten.
China en Rusland
Toen de VN-veiligheidsraad een paar dagen na de coup een veroordeling van de staatsgreep in Myanmar wou formuleren, hebben China en Rusland dit tegengehouden. Dit is weinig verrassend, gezien de relatie van beide landen met Myanmar. Rusland verkoopt al jaren wapens aan Myanmar en wil een wapenembargo vermijden. Ook is Rusland geïnteresseerd in de grondstoffen van Myanmar en wilt het zijn invloed in de regio vergroten.
Voor China liggen de zaken moeilijker. China is de belangrijkste handelspartner van Myanmar en heeft in het buurland grootschalige economische projecten lopen, onder meer in speciale economische zones. China heeft sinds 2015 het vredesproces met de etnische legers gesteund, en eigenlijk gingen ze zelfs zo ver om sommige etnische legers te steunen, voornamelijk in de grensregio tussen beide landen. China heeft immers ook daar economische belangen.
Het grootste project van China in Myanmar is een pijpleiding die van China naar de diepzeehaven van Kyaukphyu gaat, in Rakhine. Op die manier heeft China een rechtstreekse toegang tot de Bengaalse Baai en de Indische Oceaan. China heeft dus veel belang bij stabiliteit in Myanmar. En als de staatsgreep één ding niet gebracht heeft, dan is het wel stabiliteit. China zou dus best een constructieve rol kunnen spelen in het oplossen van de burgeroorlog in Myanmar.
Intussen woedt de burgeroorlog in Myanmar verder, al zeven decennia lang, en lijkt het einde niet in zicht. De Tatmadaw heeft zich vastgereden en lijkt niet in staat om zijn belofte te houden om na een jaar de noodtoestand op te heffen en democratische verkiezingen te houden. Het gewapend verzet is hevig, maar het is de vraag of een militaire overwinning van het verzet mogelijk is. Bijgevolg blijven dagelijks meer doden vallen in de langste burgeroorlog ter wereld.
Op 1 februari 2021 - exact een jaar geleden - greep het leger in Myanmar de macht. De verkiezingsresultaten van 2020, waarin de National League for Democracy van nobelprijswinnares en democratie-icoon Aung San Suu Kyi opnieuw een absolute meerderheid haalde, werden hiermee van tafel geveegd. Sindsdien zijn er hevige protesten en laait de burgeoorlog in het land weer op.
Myanmar kent ook een geëngageerde punkgemeenschap. The Rebel Riot is er één van de belangrijkste groepen, en staat vooraan in de strijd tegen de staatsgreep. We hadden een gesprek met zanger Kyaw Kyaw.
Op 1 februari was het een jaar geleden dat de militaire staatsgreep in Myanmar plaatsvond. Destijds beloofden de militairen na een jaar de macht terug over te dragen aan een burgerregering, maar ik denk natuurlijk niet dat dit zal gebeuren. Wat denk je dat er gaat gebeuren?
Ik denk dat het voor hen uit de hand loopt. De revolutionaire beweging is te sterk. Na de Engelse kolonisatie, in 1948, werden we onafhankelijk. In 1962 nam het leger de macht over. In 1988 hadden we een grote revolutie, maar het leger nam de macht weer over. Na de staatsgreep in 2021 zijn de zaken totaal anders dan in het verleden. Na een jaar vecht het volk nog steeds, en ze blijven vechten. Het leger slaagde er niet in het protest te breken. Ze bereikten niet wat ze wilden. Mensen vechten krachtig terug op veel verschillende manieren.
Mensen protesteren nog steeds, houden de burgerlijke ongehoorzaamheid (Civil Disobedience Movement of CDM) in stand, ze vechten met het gewapende verzet, enzovoort. Activisten en politici tonen nog steeds solidariteit met de protestbeweging. In het verleden kon het leger alle protesten na twee of drie maanden controleren. Deze keer hebben ze geen controle over het land. Na een jaar is de revolutionaire geest onder de bevolking nog steeds sterk.
Dus je denkt niet dat het leger op dit moment concessies zal doen aan het volk?
Nee, ik denk het niet.
Op 1 februari vorig jaar hoorde je over de staatsgreep. Was het een verrassing voor je of niet?
Ik was verrast, al had ik ook al eerder gedacht dat ze de macht zouden overnemen. Ik was goed ingelicht, maar toen ik hoorde dat ze de macht echt overnamen, was het een verrassing en een schok. Maar dat dreef ons ertoe iets tegen die staatsgreep te doen.
Wat was je eerste reactie toen je hoorde over de staatsgreep?
Ik liep door mijn township en probeerde te weten te komen hoe mensen zich voelden. Veel mensen waren geschokt en verdrietig. Ik voelde me ook verdrietig. Ik wist niet wat ik in de toekomst moest doen, met dit militaire systeem. Ik was ook erg verdrietig voor de jongeren en de volgende generatie.
Je was een van de eersten die de straat op ging om te protesteren tegen de staatsgreep. Dat gebeurde reeds een paar dagen na de staatsgreep. Hoe verliep dat?
Het begon op 5 februari. Ik ben zelf geen organisator. Ik wilde gewoon mijn solidariteit met andere mensen tonen. Ik kreeg een bericht dat we om 16.00 uur moesten demonstreren in een specifiek gebied. Ik ging deze groep steunen, maar de organisator kwam niet. We wisten niet wat we moesten doen. Ook de media zaten te wachten. Er waren veel andere mensen. We waren in de war. Moesten we zelf beginnen of gewoon weggaan? Om 4:30 gebeurde niets, 4:45, nog steeds niets. Toen we weggingen, hief mijn vriend drie vingers op (de groet met drie vingers was geïnspireerd op de film 'The Hunger Game' en werd het symbool van de protesten, xk), en toen begon iedereen drie vingers op te heffen. De media merkten het op. We praatten niet, we trokken niet aan een spandoek, we toonden alleen de groet met drie vingers en liepen verder. Veel mensen waren blij en applaudisseerden voor ons. Ze applaudisseerden vanuit hun flats en vanuit de bussen. De media maakten foto's en maakten video's. Ik was zo geschokt en bang. Ik wist niet wat ik moest doen. Een cameraman van de media vertelde me: ‘Kyaw Kyaw, je moet nu vertrekken.’ Ik trachtte weg te gaan. Ik probeerde een taxi te nemen, maar de taxichauffeurs waren erg bang. Ze wilden ons niet meenemen omdat ze geen problemen met de politie wilden. Het was moeilijk om een taxi te nemen, dus gingen we naar een ander gebied en namen daar een taxi en gingen toen naar onze vrienden. Hierna verwijderde ik mijn Facebook-account en verborg ik mezelf.
Je moest je verstoppen? Dus je kunt niet vrij rondlopen in Yangon?
Als ze mij of andere mensen in de krant zouden herkennen, zouden ze ons zeker arresteren. Maar we hadden geluk, want nadat we gingen demonstreren … de volgende dag stonden er veel meer mensen op straat. Dus onze demonstratie verdween van de radar. Op 6 februari toonden veel mensen solidariteit tegen de staatsgreep. Dat was een geluk. Anders was ik gearresteerd.
Een maand na de militaire coup brachten jullie de video uit voor ‘One Day’. Het was een nummer waar je al aan werkte voor de coup. Het was een geweldige video, met ook het drie vingers saluut die je net noemde. Wat was de impact van die clip?
Dit nummer werd al geschreven voor de staatsgreep. We stelden ons voor ... Op een dag ... een toekomst zonder enige discriminatie, we willen geen onderdrukking, we willen geen leger, geen corruptie, geen oorlogen ... Omdat ons land zoveel burgeroorlogen heeft gekend. We hebben de langste burgeroorlog ter wereld! We hebben veel discriminatie tussen islam en boeddhisme, en we hebben al zo lang een militair systeem. Van 2010 tot 2020 hadden we zogenaamde ‘democratie’, maar mensen hadden niet echt mensenrechten of waren niet vrij om te spreken. In het parlement was de militaire macht nog aanwezig. Ze bestuurden het van achter de schermen.
We schreven dit lied zes maanden voor de coup. Maar na de staatsgreep dachten we dat het het juiste moment was om het uit te geven. We wilden het doen zoals andere politieke bands als Pennywise, Rage Against The Machine of System Of A Down. Ze hebben me erg beïnvloed. We wilden een video opnemen tijdens de protesten. Maar het is hier gevaarlijker omdat ze met echte kogels schieten. In andere landen kan de politie u slaan en arresteren. Maar hier schieten ze met echte kogels.
We waren bang, maar we moesten het doen. Iedereen was zich bewust van het gevaar. We vroegen aan iedereen: ‘Voelt het goed om mee te doen? Als je je niet veilig voelt, hoef je hier geen deel van uit te maken. Als je akkoord gaat, dan doen we het samen.’ Zo maakten we de videoclip voor ‘One Day’.
De uitgave van de cd ‘One Day’ werd uitgesteld omdat men bang was om met je samen te werken. De drukkers wilden er niet aan meewerken. Wat is er gebeurd?
Het was erg moeilijk. We wisten dat het riskant was toen we het uitbrachten. Het is alsof je op een dun touwtje loopt. Ik denk: ‘zij doen hun werk, wij doen ons werk’. Ze namen de macht en probeerden het te beheren, en we wilden deze cd uitgeven. Het is niet alleen muziek, het toont ook onze houding, onze attitude. Ze proberen te laten zien hoe ze ons beheersen, en wij willen laten zien dat we vrij zijn. Ze proberen ons naar beneden te duwen en wij proberen op te staan. Dat is hoe we ons verhouden tot dit idee.
Daarom wilde ik de cd uitgeven, vooral tijdens de staatsgreep. Het is heel gevaarlijk, want we verkopen merchandising en ga zo maar door … en zij willen geen artiesten die tegen de staatsgreep ageren. Ik wilde een DIY-release doen, maar vanwege de kleuren kon ik geen DIY-print maken. Dus moesten we naar een drukkerij. Maar elke winkel zei nee. Ze wilden het niet doen omdat het politiek was. Ze waren bang dat hun bedrijf zou worden stilgelegd. Maar een van mijn vrienden, die ook politiek activist is, zei dat hij een winkel kende die het zou doen. Dus zo zijn we erin geslaagd om het af te drukken.
Maar hoewel we blijven doen wat we doen en blijven vechten, krijgen we minder aandacht dan andere politieke leiders en activisten. We zijn punkers, we zijn underground ... dus we hebben niet zo'n invloed op hun grote samenleving. We beïnvloeden voornamelijk jongeren, alternatieve mensen en enkele politieke activisten. We zijn niet zo invloedrijk als mensen als Aung San Suu Kyi (nobelprijswinnares en leidster van de National League for Democracy die thans gevangen zit, xk). Daarom blijven we onder de radar.
Is het leger op de hoogte van de cd met felle kritiek op de staatsgreep? Heeft het gevolgen voor hen?
Ik weet het niet. Ze richten zich op andere protesten, politieke leiders, activisten en misschien vergeten ze mensen zoals wij. Ze zijn meer gefocust op anderen die misschien gevaarlijker en belangrijker voor hen zijn. Maar we staan zeker op hun lijst, denk ik.
Je zingt over de protesten in ‘The Night Will Not Be Silenced’. In het begin waren de protesten vreedzaam, zoals je in het lied zingt. Het was burgerlijke ongehoorzaamheid, bonzen op pannen en potten. Maar er is een evolutie naar een burgeroorlog geweest. Sinds de onafhankelijkheid van Myanmar in 1948 is er altijd een burgeroorlog geweest, maar die is nu op een veel hevigere manier uitgebroken. Hoe verliep die evolutie tussen vreedzaam protest en gewapend protest?
95% van de bevolking haat het leger. We zitten al zo lang in een militair systeem. In veel gezinnen zijn mensen vermist of vermoord. Dus mensen hebben een diepe hekel aan het leger. Toen het leger de macht weer overnam, kwam deze woede terug. Maar we beginnen nooit met geweld. De vreedzame protesten waren juist. Maar het leger schoot op ons ... Dus de woede explodeerde en mensen wilden terugvechten. Sommige mensen geloven niet meer in vreedzaam protest. Want zelfs als we vreedzaam blijven, zullen zij nooit vreedzaam blijven … Daarom kiezen veel jonge mensen, tieners, veel van mijn vrienden, mensen wiens familie of vrienden zijn overleden … voor het gewapend verzet.
Ze denken dat de Burgerlijke Ongehoorzaamheid Beweging niet meer geschikt is. Omdat het leger elke nacht nieuwe mensen arresteert. Mensen zijn niet veilig. Ze denken dat de stad niet meer veilig is. Daarom kiezen ze ervoor om zich bij het gewapende verzet aan te sluiten. Veel mensen sluiten zich aan bij de People's Defense Force (PDF, een gewapende beweging die actief is sinds mei 2021, xk) en bestrijden het leger met wapens.
De PDF is een nieuwe kracht, maar er zijn ook legers van etnische minderheden die met de PDF meevechten. Je zingt over hen in het nummer ‘Destruction of Humanity’ …
Het ‘Destruction of Humanity’-nummer gaat over hoe de militairen minderheden aanvallen en hun huizen of dorpen platbranden. Wij bekritiseren dit.
In zekere zin heb je mijn vraag al beantwoord. Veel jonge mensen verlaten de stad om te vechten met rebellengroepen, ook etnische rebellengroepen of de People's Defense Force. Is dit een grote beweging?
Ja, het is een grote beweging. In het verleden viel het Birmese leger het Shan-volk aan, het Kachin-volk... Daarna vochten de Shan- en Kachin-volkeren terug. Maar met de PDF valt het Birmese volk het Birmese leger aan. Er zijn nu twee Birmese legers die tegen elkaar vechten.
En ik heb gehoord dat het officiële leger – de Tadmadaw – bang is om de kazernes te verlaten. Ze worden op meerdere fronten aangevallen. Is dat juist?
Ja. Ze zijn nu erg bang. Ze hebben te veel vijanden tegelijk, omdat de PDF en andere groepen ze allemaal tegelijkertijd bevechten. Er sterven nu veel mensen. Daarom zijn ze bang.
Een ander nummer op het album is ‘Genocide’. Ik denk dat dit gaat over de etnische zuivering van de Rohingya-minderheid in 2016-2017. Je zei al dat moslims nog steeds worden vervolgd. Hoe is de situatie nu met hen?
Toen we in 2018 het ‘Genocide’-lied schreven, waren sommige mensen het erover eens dat dit een genocide was, maar anderen waren het daar niet mee eens. De regering, de NLD (National League for Democracy, de partij die aan de macht was tussen 2015 en 2021, xk), de Tatmadaw … ze willen niet horen van een genocide. Ze vertelden ons dat er geen genocide heeft plaatsgevonden. Daarom hebben we een nummer gemaakt dat ‘Genocide’ heette, om te benadrukken dat het daadwerkelijk een genocide was. We gebruiken het woord ‘Rohingya’ niet, maar we wilden benadrukken dat veel mensen in de staat Rakhine hun huizen ontvluchtten en stierven. Iedereen weet dat we het Rohingya-volk bedoelen, toch?
Een ander nummer is 'Food Not Bombs'. We zijn op de hoogte van jullie Food Not Bombs-project waarin jullie voedsel uitdelen aan mensen in nood in Yangon. Ik heb van je Facebook begrepen dat jullie ook een Food Not Bombs-programma hebt dat gericht is op de Rohingya-bevolking. Is dat correct?
Ja. Maar we zitten niet in de vluchtelingenkampen in Bangladesh. Sommige Rohingya's bevinden zich nog steeds in de staat Rakhine (het deel van Myanmar waar de Rohingya wonen, xk). We steunen de Rohingya die in de staat Rakhine bleven.
Ja, maar je woont in Yangon. De staat Rakhine is ver weg. Het Food Not Bombs-project moet dus een grote organisatie zijn…
Nee, het is geen grote organisatie. We hebben veel invloed op jongeren. Ze houden van Rebel Riot, en het gaat niet alleen om de muziek. Ze houden van onze manier van denken, onze manier van leven, ze houden van onze ideeën … Sommige fans van Rebel Riot die in de staat Rakhine wonen, wilden een Food Not Bombs-afdeling starten in hun eigen staat. Want als je onze band wilt steunen, moet je niet zozeer de cd of merchandising kopen, maar dat laten zien door je houding. Zo begon de afdeling in Rakhine. We hoeven er zelf niet heen te gaan. We kunnen afspreken met een zoommeeting en onze ideeën delen en brainstormen. We zijn niet alleen actief in de staat Rakhine. We hebben afdelingen in Dawei, Mandalay, de Mon staat, Bago... Soms ga ik mee, maar normaal gezien woon ik in de stad. We beginnen nu ook aan een nieuwe afdeling in de staat Kachin. Ik hoef niet te gaan. Ik ontmoet gewoon mensen op internet en deel mijn ideeën.
Laten we teruggaan naar het begin van Rebel Riot. Je begon de band na de Saffraanrevolutie in 2007. Je zei al dat het heel anders was dan nu, maar de Saffraanrevolutie was ook een grote revolutie tegen het leger. Welke verschillen zie je tussen nu en toen?
Destijds begonnen de boeddhistische monniken de revolutie. We zijn een traditioneel boeddhistisch land, dus iedereen dacht: ‘ze kunnen iedereen arresteren, maar niet de monniken’. Mensen verwachtten niet dat het leger zich tegen de monniken zou keren. Meestal zijn de mensen bang voor het leger, maar nu dachten ze dat ze met velen waren en de steun van de monniken hadden. Ze dachten dat het leger een monnik niet kon doden of arresteren. Ze moeten de monniken respecteren. Maar dat deden ze niet. Ze schoten en doodden veel mensen. Dus de mensen waren erg bang. Veel mensen stierven. Dat deed me nadenken en daarna ben ik muziek gaan maken.
Wat wel anders was: we hadden geen internet. Wel … sommige mensen hadden dat, zoals de rijken en de regeringsmensen. Maar normale mensen hadden niet veel informatie. We konden niet communiceren. De Saffraanrevolutie vond vooral plaats in Yangon. Het nieuws bereikte de rest van het land niet. Deze huidige revolutie vindt niet alleen plaats in Yangon. Het hele land doet mee.
Maar vooral de informatietechnologie is anders. Iedereen heeft nu een telefoon. Na vijf minuten weten we wat er ergens is gebeurd. Dit helpt ons in onze strijd. De mensen hebben meer kennis. Ze begrijpen wat het leger doet. Ze hebben veel informatie, en de informatie verspreidt zich erg snel. Dat is heel anders dan in 2007. Toen konden ze alles al na een week stilleggen. Maar nu protesteren we al een jaar en het gaat nog steeds door. We blijven informatie delen. Iedereen is nu wakker. We zijn minder bang en beter geïnformeerd dan voorheen.
We herinneren ons ook dat de Saffraanrevolutie werd geleid door monniken. Welke rol spelen de monniken in de huidige situatie? Ik denk dat sommigen van hen de Tadmadaw steunen en anderen niet.
Sommige monniken zijn marionetten van het leger, zoals de MaBaTha (een radicaal-rechtse organisatie van boeddhistische monniken, xk). Zij zijn aanhangers van het leger. Ze hebben het niet over het boeddhisme. Ze verspreiden vooral nationalistische propaganda: ‘we moeten vechten voor onze religie, we moeten vechten voor ons volk’ … Ze proberen de mensen te hersenspoelen. Maar in deze tijden kennen veel mensen hun ware gezicht. Ze zijn niet zo succesvol met wat ze doen. Maar dit type monnik had niets te maken met de Saffraanrevolutie.
We hebben drie soorten monniken in Myanmar. Het eerste type is apolitiek. Ze zijn niet in politiek geïnteresseerd. Ze willen gewoon aan meditatie doen, innerlijke vrede bereiken en de boeddhistische religie verspreiden. Het tweede type is de pro-democratische monnik. Dit zijn de monniken die je zag in de Saffraanrevolutie. Ze steunen de NLD, ze steunen democratie en mensenrechten. Ze geloven dat ze niet in vrede kunnen leven als het volk niet in vrede leven. Ze krijgen voedsel van het volk, dus ze vinden dat ze ook voor het volk moeten opkomen. Het derde type monnik is de pro-militaire monnik. Ze verspreidden propaganda over hoe belangrijk het leger is: ‘In dit land kunnen we niet zonder het leger’. Ze vertrouwen Aung San Suu Kyi niet omdat ze getrouwd is met een Engelsman. Suu Kyi zou Engelse en westerse invloeden kunnen binnenbrengen, zodat de Birmese mensen hun identiteit zullen verliezen. Ze denken dat Aung San Suu Kyi pro-moslim is en de moslimgemeenschap zal helpen groter te worden. Ze willen hun religie en identiteit verdedigen. MaBaTha vertegenwoordigt de pro-militaire monniken.
Soms wordt Aung San Suu Kyi ook wel Birmees of Bamar-nationaliste genoemd (de Bamar zijn de belangrijkste etnische groep in Myanmar, xk) omdat ze het leger verdedigde over de etnische zuivering van de Rohingya. Ze ging zelfs naar Den Haag om het Wereldgerechtshof te vertellen dat wat er was gebeurd een gewoon gewapend conflict was, geen genocide. Sommigen zeggen ook dat ze het vredesproces met de verschillende etnische legers niet volledig steunde. Is dit waar?
Weet je, de meeste mensen die vechten voor democratie houden veel van Aung San Suu Kyi. Aung San Suu Kyi is sinds 1988 het icoon van vrijheid en vrede. Sommige mensen zouden zelfs voor haar sterven. Ze heeft veel steun. Na 2010 waren we op weg naar democratie en werd ze vrijgelaten uit huisarrest. Ze kreeg massale steun, ook van etnische minderheden en van alternatieve mensen. Ook zij zien haar als onze moeder. Na 2015, toen ze de verkiezingen won, stelden de mensen in Myanmar hun hoop op haar. Ze was een toppoliticus die de macht had, weet je.
Maar ze stond niet op voor de studenten, of voor andere etnische groepen. Ze stond ook heel dicht bij het leger. Ze toonde niet genoeg doorzettingskracht. Ze nam alleen beslissingen over dingen die niet zo belangrijk zijn. Voor de mensen van de grote steden was het een grote verandering. De toeristen kwamen binnen, dat was goed om zaken te doen. Mensenrechten kregen veel aandacht. De mensen in de steden houden heel veel van Aung San Suu Kyi. Maar voor de minderheden ging de burgeroorlog door, de mensenrechtenschendingen gingen door, er is nog steeds veel geweld … Ze praat niet over hen. Ze haten Aung San Suu Kyi niet, maar ze vragen zich af waarom de moeder niet meer voor hen doet. Ze zijn boos, maar nog steeds met liefde voor haar.
Maar Aung San Suu Kyi had minder macht dan mensen denken. Mensen zeggen dat ze verkeerd heeft gehandeld, dat ze haar eigen leger had moeten creëren voor de coup ... Ze zijn boos omdat ze niets heeft voorbereid. Nu zouden mensen willen dat ze zich na de staatsgreep en na de revolutie zou terugtrekken uit de politiek.
Laten we teruggaan naar de muziek. Ik hou van de manier waarop je de Birmese taal met het Engels mixt in je liedjes. Waarom doe je dat? Je spreekt Birmees, maar je voegt in sommige liedjes ook het Engels in …
Het is onze stijl sinds we de band hebben opgericht. Terwijl we onze muziek schrijven, zijn de refreinen voornamelijk in het Engels, terwijl de strofes in de Birmese taal zijn. We hebben geprobeerd het in het Birmees te vertalen, maar dat lukte niet goed. Ons Engels is niet zo moeilijk. We gebruiken een soort Engels die iedereen verstaat. We hebben ook internationale mensen die ons steunen, en die vinden dat leuk. Maar ik kan geen volledig nummer in het Engels schrijven. Ik ben heel slecht in zingen in het Engels. Maar zelfs als mensen het hele nummer niet begrijpen, begrijpen ze het refrein. De Birmese taal is moeilijker te vertalen en moeilijker om te schreeuwen.
Ik heb nog een laatste vraag. Je voert een strijd met het leger, er is een burgeroorlog gaande, er is nog steeds een beweging van burgerlijke ongehoorzaamheid gaande ... Denk je dat het volk deze strijd kan winnen? Kan het volk het leger verslaan?
Ik weet niet wat er zal gebeuren. Ik ben geen politicus. Maar ik ben ervan overtuigd dat als we elke dag vechten, we zeker moeten winnen. Bovendien zijn we al aan het winnen. Mensen blijven vechten en geloven erin. En het leger, de Tatmadaw, is bang. Zelfs als ze wapens hebben, zijn ze nog steeds bang voor ons. We hebben dus al gewonnen. Wij doen elke dag waar we in geloven. Zij doen elke dag waar ze bang voor zijn. We hebben veel artiesten die het leger trotseren. Ik kan de toekomst niet voorspellen, maar als we blijven doen waar we in geloven, zullen we op een dag winnen.
Wil je nog iets zeggen?
Niet alleen Myanmar kampt met problemen. In elk land zijn er problemen. Maar onze problemen zijn groter. Er worden mensen vermoord. Dit leger moet verdwijnen. Dat is onze plicht. Kijk niet alleen naar Myanmar. We zijn maar een klein deel van de wereld. Vecht niet alleen voor Myanmar, maar voor alle mensen overal. We kennen geen naties, geen grenzen. Wij zijn één wereld. Als we slagen in onze strijd, zullen we op een dag ook vechten voor jouw deel van de wereld. Alle mensen moeten solidariteit tonen.
De Myanmarese punkgroep Rebel Riot heeft een nieuwe single uit: 'Let's Fight'. Die is afkomstig van de nieuwe plaat 'One Day' die in augustus uitkwam. Wat deze plaat bijzonder maakt is niet enkel dat het uitstekende en geëngageerde punkrock bevat, maar ook de context waarin hij uitkomt.
Er zijn veel plaatsen waar er gevochten wordt in de wereld, en Myanmar is er één van. Het land kent de langst durende burgeroorlog in de wereld, aan de gang sinds 1948. Daarin vechten vooral etnische minderheden tegen de centrale overheid. En tegen elkaar, in wisselende coalities. Sinds er een militaire machtsgreep heeft plaatsgevonden in Myanmar - op 1 februari 2021 - is het totale chaos in het land. Aanvankelijk waren de protesten vreedzaam. Stakingen, betogingen en burgerlijke ongehoorzaamheid moesten de roep om meer democratie ondersteunen. En ja, de punkers rond Rebel Riot waren er al bij de eerste protesten bij.
Naarmate de repressie toenam hebben ook etnische rebellenlegers zich bij de strijd tegen het leger aangesloten. Studenten en jongeren die tegen het leger protesteerden hebben van hun kant het gewapend verzet versterkt. Een aantal dagen geleden heeft ook de NUG - National Unity Government, een schaduwregering opgezet door de oppositie - de oorlog verklaard aan de militaire junta. Het spreekt voor zich dat er aan beide kanten dodelijke slachtoffers vallen.
Rebel Riot vecht zonder twijfel mee voor democratie in Myanmar, maar dat betekent niet dat de nieuwe single 'Let's Fight' een oproep is tot nog meer geweld en bloedvergieten in het land. Het nummer gaat immers over de wereldwijde strijd tegen de klimaatopwarming, en is dus ook voor ons relevant. Bekijk hieronder de clip voor 'Let's Fight'.
Op 1 februari greep het leger in Myanmar de macht, waarmee ze de recente verkiezingsresultaten ongedaan maakte. In die verkiezingen behaalde de National League for Democracy (NLD) een overweldigende meerderheid. Het leger zegt dat er fraude is gepleegd tijdens de verkiezingen, maar heeft hiervan geen bewijs geleverd. Meer waarschijnlijk is dat het leger zijn machtspositie wil behouden, die in het gedrang komt door de democratische hervormingen. Als je weet dat er pas sinds 2011 democratische hervormingen aan de gang zijn in een land dat decennia lang door het leger bestuurd werd, en dat de eerste vrije verkiezingen dateren van 2015, dan begrijp je dat de hervormingen nog erg pril en fragiel zijn. Bovendien hield het leger heel wat mechanismen in de hand waarmee ze zwaar konden wegen op de besluitvorming.
Waarom we het hierover hebben in een muziekmagazine? Wel, omdat er in Myanmar ook een levendige punkscene bestaat. En zoals het goede punkers betaamt, staan ze op de eerste rij in de massale betogingen die sinds de staatsgreep aan de gang zijn in Myanmar. Een bekende punkgroep is The Rebel Riot Band, en die hebben nu een nieuwe clip uitgebracht die perfect past bij de protesten. Het nummer heet 'One Day' en brengt beelden van de punkers die deelnemen aan de acties, op een zeer geëngageerde tekst die voornamelijk in het Birmaans gezongen wordt, met ook flarden Engels die de boodschap kracht bijzetten.
One day when human consciousness awakens
One day when there's no discrimination
One day when there will be no cruel dictator
To get there, let's all start and
Change
One day when oppression ends
One day when all wars end
The day when the new future will be bright red
To get there, let's all start and
Change!
Met de huidige oorlog in Oekraïne, zouden we bijna vergeten in Wit-Rusland gebeurt, de noordelijke buur van Oekraïne. Vijf muzikanten verbonden aan de Wit-Russische fantasy-folkband Irdorath zitten momenteel in de gevangenis. Hun misdaad? Ze protesteerden vreedzaam tegen de verkiezingsuitslag van augustus 2020, waarvan algemeen werd beweerd dat hij gemanipuleerd was.
De protesten werden door het regime van autocraat Alexandr Loekasjenko – die sinds 1994 aan de macht is – beantwoord met meedogenloze repressie. We hadden de kans om te praten met Aliaksei Palauchenia, de drummer van Irdorath die ook 15 dagen in de gevangenis doorbracht na de gewelddadige arrestatie van de bandleden en hun vrienden op het verjaardagsfeestje van zangeres Nadezjda Kalach.
Aliaksei Palauchenia: In verband met de gebeurtenissen in Oekraïne ben ik verplicht om namens mezelf en namens Irdorath te zeggen dat er op dit moment een monsterlijke oorlog gaande is in het land waar onze vrienden en familieleden wonen. We smeken om een einde te maken aan deze misdaad tegen het volk van Oekraïne!
Bedankt Aliaksei. Laten we vooral kijken naar wat in Wit-Rusland gebeurt. Hoe is Irdorath ontstaan en hoe ben je bij de band gekomen?
Bedankt voor je interesse in Wit-Rusland en Irdorath. Irdorath zag het licht in 2011, toen Vladimir en Nadezhda Kalach – de stichtende leden van Irdorath – verhuisden van Grodno naar Minsk, waar er meer mogelijkheden waren om het project uit te voeren en muzikanten te vinden voor samenwerking. Tot die tijd speelden ze al enkele jaren samen: Vladimir op doedelzak en Nadezhda op davul. Ze speelden op middeleeuwse festivals, kermissen, vakantiebestemmingen - het was een goede ervaring. Maar het was tijd om verder te gaan. Ze vonden dat ze klaar waren voor meer.
De eerste die zich bij het duo voegde, was Anton Shnip, een getalenteerde muzikant en geluidsproducent, en het waren deze drie mensen die het project creëerden en de muziakle richting uitstippelden. In 2012 presenteerde Irdorath het debuutalbum 'Ad Astra' en daarna werd de line-up van muzikanten breder. Concertactiviteiten in Europa begonnen.
Ik had vaak over Irdorath gehoord, maar ik zag ze pas in 2018 bij concerten. In december 2018 namen we samen deel aan het kerstfestival in Minsk. Ik kwam met mijn band Osimira en zag hoe ze presteerden. Het was een goed geënsceneerde kostuumshow met een explosief programma! Het was meteen duidelijk dat Irdorath veel ervaring had op het Europese toneel. Later zag ik een advertentie op sociale media dat ze op zoek waren naar een drummer uit Minsk. Ik woon in een andere stad op 200 km afstand, maar heb toch besloten om naar de casting te komen. Niet alles lukte meteen, maar in januari 2019 begon ik elke week te komen voor de repetities, en na een paar maanden speelden we samen een groot concert in München! In dat jaar reisden we naar veel landen voor concerten.
Irdorath omschrijft zichzelf als een fantasy-folkband. De nummers zijn vaak gebaseerd op traditionele folkthema's, maar de nummers gaan ook in op fantasiethema's en serieuze maatschappelijke kritiek. Kun je ons meer vertellen over de onderwerpen van Irdoraths muziek?
Het beeld van de muzikale helden van Irdorath voert ons als het ware terug naar sprookjes en legendes. We gebruiken de afbeeldingen van mystieke wezens om verschillende menselijke kwaliteiten te beschrijven, niet van de kant van magie, maar vaker van de kant van echte emoties en gevoelens, van vreugde en bewondering tot haat en bedrog. Alles wat je in muziek hoort, is een weerspiegeling van de moderne wereld en wat zich daarin afspeelt. Een deel van het materiaal dat we hebben is afkomstig uit West-Europese folklore, maar de meeste liedjes zijn Wit-Russische liedjes en auteursliederen. Irdorath heeft liedjes in verschillende talen en iedereen zal er iets van zijn eigen in vinden. En natuurlijk is er genoeg instrumentale muziek.
Tijdens de massale protesten tegen de verkiezingsuitslag van augustus 2020 en de politierepressie die daarop volgde, besloten muzikanten van Irdorath mee te doen en muziek te maken tijdens de marsen. Waarom hebben ze daartoe besloten?
Goede vraag. Op dat moment stelden we ons die vraag niet. Het lijkt mij dat iedereen die voelde dat het tijd was voor verandering, naar buiten kwam. Er waren zoveel mensen, en het ging natuurlijk. Het waren nadrukkelijk vreedzame betogingen. Ik denk dat je deze foto's hebt gezien - ze zijn gemakkelijk te vinden op internet. De muzikanten gingen erop uit en deden waar ze goed in zijn: voor mensen spelen, ze opvrolijken. Wat mij betreft zijn ze niet schuldig, net zoals de duizenden mensen die nu van hun vrijheid zijn beroofd.
Waren ze zich ervan bewust dat deelname aan de protesten gevaarlijk was? Wisten ze dat ze het gevaar liepen lange gevangenisstraffen op te lopen?
Ik begrijp het nog steeds niet, en de hele wereld met ons begrijpt niet hoe deelname aan vreedzame bijeenkomsten gevaarlijk kan zijn. Niemand dacht aan gevangenisstraffen. Dit kan niet in de rechtsstaat. Helaas zien we nog dagelijks nieuwe feiten van aanhoudingen en arrestaties in het nieuws. We wachten op de vrijlating van onze vrienden en collega's.
Eind 2020 verloren verschillende leden van Irdorath hun baan bij het Viktoryia Children and Youth Centre vanwege deelname aan tuinconcerten in Minsk. Kun je ons hier meer over vertellen?
Ik kan je geen antwoord geven. Maar ik hoop echt dat mensen een register bijhouden van alle werknemers die sindsdien om gewetensredenen zijn ontslagen. Het gaat om duizenden en duizenden mensen. Deze ontslagen zijn nog steeds aan de gang.
Jij was aanwezig tijdens die noodlottige nacht van 2 augustus 2021 toen verschillende leden van Irdorath werden gearresteerd. Kunt u ons vertellen wat er is gebeurd?
Het is heel vreemd om muzikanten die Wit-Rusland in Europa vertegenwoordigen op deze manier op te pakken. Ik zal me onthouden van commentaar. Ik kan alleen maar zeggen dat we van plan waren om Nadias verjaardag te vieren en dat de helft van de gasten elkaar daar voor het eerst ontmoette. Trek je eigen conclusies.
Als gevolg hiervan werden u en anderen veroordeeld tot 15 dagen gevangenisstraf wegens ongehoorzaamheid aan de speciale eenheden die de arrestaties uitvoerden. Ondertussen kregen 5 mensen lange gevangenisstraffen: 2 jaar hechtenis voor zangers Vladimir en Nadezjda Kalach, en 1 jaar en 6 maanden voor hun medemuzikanten Piatro Marchanka, Yuliya Marchanka en Anton Shnip. Hebben we nieuws over hoe zij de gevangenis ervaren?
Ik kan niet namens de jongens spreken, maar vanuit mijn ervaring kan ik zeggen dat het eerste gevoel shock is. Schok is alles. Emotionele instorting en depressie. Stel je voor dat ze vier maanden hebben vastgezeten zonder vonnis van de rechtbank. Vier maanden wachten ... En hoe is het voor Vladimir en Peter om te weten dat hun vrouwen Nadezhda en Yulia in hetzelfde gebouw waren en dat er geen gelegenheid was om elkaar te zien. En hoe voelt Anton zich? Zijn bruid wacht op hem. Er was hoop op een andere uitkomst, maar dat gebeurde niet. Onlangs zijn Nadezhda en Yulia overgebracht naar een kolonie in Gomel.
Waar woon je op dit moment? Kun je nog vrij rondlopen in Wit-Rusland of is het ook gevaarlijk voor jou?
Ik verliet Wit-Rusland met een koffer vol spullen. Nu begin ik mijn leven opnieuw in een ander land. Helemaal van voor af aan. Het is niet gemakkelijk, maar het is heel goed mogelijk. Ik geloof dat we zeker nog een keer bij elkaar zullen komen en op de beste festivals ter wereld zullen spelen!
Ik dank u voor het interview. Nu en tijdens de hele periode in de gevangenis hebben mijn collega’s en hun families echt steun en hulp nodig. Je kunt een brief schrijven zonder politieke context of geld overmaken. Alle informatie is te vinden onder de hashtag #freeirdorath
#freeirdorath
De vijf gevangen leden van Irdorath worden erkend als politieke gevangenen. U kunt hen op de volgende adressen schrijven:
'De laatste dictatuur van Europa', zo wordt Wit-Rusland wel eens genoemd. En president Loekasjenko doet er ook alles aan om die naam waar te maken. In augustus 2020 werden verkiezingen gehouden, maar er wordt algemeen van uit gegaan dat de resultaten grondig vervalst werden. Loekasjenko won zogezegd 80% van de stemmen, terwijl zijn belangrijkste rivale Svetlana Tichanovskaja - ondanks de massale mobilisaties tijdens haar campagne - slechts 10% van de stemmen won.
Er barstte een golf van protest uit tegen de verkiezingsresultaten, en sindsdien hebben westerse landen ook sancties genomen tegen Wit-Rusland. Maar Loekasjenko antwoordde door massale repressie. Een hoop betogers werd vastgehouden en soms zelfs mishandeld. Onlangs werd Sergey Tichanovski - de man van Tichanovskaja die als populaire vlogger kandidaat wou zijn bij de presidentsverkiezingen - veroordeeld tot 18 jaar werkkamp. In hetzelfde proces kregen andere oppositieleden straffen tot 15 jaar.
Het zijn niet enkel politieke figuren die vervolgd worden in Wit-Rusland. In augustus brak de Wit-Russische politie ook binnen op het verjaardagsfeestje van Nadezjda Kalatsj, de zangeres van Irdorath, een fantasy folkgroep met banden met Corvus Corax, Faun en vele andere bekende groepen in het genre. Zeven groepsleden werden in verdenking gesteld. Hun misdaad: ze hebben muziek gespeeld op de massale protesten tegen Loekasjenko en zijn vervalste verkiezingen. Voor het Wit-Russische gerecht - stevig in handen van Loekasjenko-getrouwen - heet dat deelname aan acties die de publieke orde grondig verstoren en opruiing.
Intussen is het eerste vonnis bekend. Nadezjda en haar man Vova - ze trouwden ooit op het podium tijdens een Irdorath-concert - werden veroordeeld tot twee jaar gevangenis. Aangezien ze al sinds 2 augustus in de gevangenis zitten in voorhechtenis (het zijn immers zware misdadigers), valt er nog anderhalf jaar uit te zitten. Hiermee is de kous nog niet af, want andere groepsleden wachten nog steeds hun proces af in de gevangenis.
In 2020 - tijdens de protesten tegen Loekasjenko - nam Irdorath het nummer 'Krily' op, een homage aan de moedige Wit-Russische vrouwen, die vaak op de eerste rij stonden in de protesten tegen de vervalste verkiezingen. Zet de ondertitels op om de tekst te verstaan!
In Wit-Rusland treedt het regime van president Loekasjenko hard op tegen dissidenten. Aanleiding zijn de verkiezingen van augustus 2020 waarin Loekasjenko met een monsterscore van 80% herverkozen werd. Volgens de oppositie en vele (internationale) waarnemers werden de verkiezingen vervalst, en er volgden maanden van massale protesten in 'de laatste dictatuur van Europa'. Loekasjenko liet zich niet uit zijn lood slaan en reageerde met zware repressie. Zelfs het dragen van wit-rode sokken (de kleuren van de oppositie) of het delen van kritische berichten op sociale media zijn er intussen strafbaar.
Ook muzikanten worden geviseerd. De fantasy folkgroep Irdorath - die onder meer op het WGT en op Wacken speelde - werd in augustus 2021 opgepakt, omdat ze in augustus 2020 de protesten muzikaal ondersteunden. Ze speelden er de perestroika-hit 'Peremen' (verandering) van de Russische new wavegroep Kino, dat de officieuze hymne van de protesten werd (nadat twee dj's aangehouden werden omdat ze het nummer speelden op een protest). De overheid verwijt hen dat ze hiermee de orde verstoord hebben en hebben aangezet tot geweld tegen de ordetroepen.
Politie in burger brak op 2 augustus een huis binnen waar de verjaardag van zangeres Nadezjda Kalatsj gevierd werd. Alle aanwezigen werden opgepakt. Zeven groepsleden werden in verdenking gesteld, en ze verblijven sindsdien in voorhechtenis. Ze riskeren tot vier jaar gevangenis. De solidariteit bij andere middeleeuwse folkgroepen is echter op gang gekomen. Op 16 augustus hield Corvus Corax een protestactie aan de Wit-Russische ambassade in Berlijn, waarbij ze onder meer hun eigen versie van 'Peremen' speelden.
Ook aanwezig was Oliver Satyr van Faun, die opriep om geld te verzamelen voor de verdediging van Irdorath. Muzikanten van Mr. Harley und die Pulveraffen en Coppelius schaarden zich eveneens achter de oproep. Op sociale media gaat de hashtag #FreeIrdorath rond, en verschillende andere folkartiesten namen ook een versie van 'Peremen' op in solidariteit. (xk)
Kan kunst de wereld veranderen? Als je de geschiedenis van Laibach kent, dan weet je dat het antwoord op die vraag 'ja' luidt. Laibach heeft ongetwijfeld een belangrijke invloed gehad op de geschiedenis van Joegoslavië en de Sloveense deelstaat in de jaren 80. En deze plaat - 'We Forge The Future', verkrijgbaar op cd en vinyl - is daar het bewijs van.
Op de plaat vindt u een opname uit 2018 die een nieuwe uitvoering wou zijn van het controversiële concert dat Laibach gaf op 23 april 1983 op het XII Muziekbiënale van Zagreb, de hoofdstad van de Kroatische deelstaat. Het was een kantelpunt in de loopbaan van Laibach, en de groep zou als gevolg heel wat kritiek krijgen. Maar net die gang van zaken maakte Laibach legendarisch.
Joegoslavië
Vooraleer we naar dat optreden kijken, geef ik graag wat historische duiding. Joegoslavië nam immers een aparte plaats in de koude oorlog in. Na zich een paar jaar lang als een prima leerling van Stalin te hebben gedragen, brak de Joegoslavische leider Tito in 1948 met de Sovjet-Unie, en daarmee in feite ook met de andere landen uit het Oostblok. Tito richtte mee de Beweging van Niet-Gebonden Landen op, een vereniging van landen die geen kant wilden kiezen tussen de twee blokken in de koude oorlog.
Dit leidde tot een relatief liberaler beleid in Joegoslavië, al bleef het land wel een eenpartijdictatuur die dissidenten naar de gevangenis stuurde. Niet alleen uit liberalisme, maar ook uit economische noodzaak stond Joegoslavië erg open voor de West-Europese cultuur. Platen van westerse rockgroepen waren er dus vrij verkrijgbaar, net als westerse films en andere culturele producten.
Slovenië, de meest noordelijke deelstaat van Joegoslavië, was nog een stuk liberaler, deels omdat het economisch welvarender was en deels omdat het aan de periferie van de Joegoslavische federatie opereerde, waar meer kon. Zo ontstond in 1969 Radio Študent, een onafhankelijk radiostation dat het gevolg was van studentenprotesten aan de Universiteit van Ljublijana en dat opereerde onder de vleugels van de ZSMS, de Bond van Socialistische Jeugd van Slovenië, verbonden aan de communistische partij.
Ook verbonden aan de ZSMS was de ŠKUC, een in 1978 opgerichte culturele organisatie die onder meer de plaat van Sex Pistols uitgaf in Joegoslavië, en tentoonstellingen en concerten deed van alternatieve artiesten. Doch dit alles ontstond ook in een tijd van toegenomen autoritarisme ten gevolge van nationalistische aspiraties van jongeren in de deelstaten (in het bijzonder de Kroatische Lente). De ZSMS werd steeds meer de spreekbuis van de ontevreden Sloveense jeugd.
Dit is de context waarin Laibach in 1980 op de voorgrond trad. Het eerste evenement van Laibach, een paar maanden na de oprichting, werd meteen verboden nadat de groep lugubere affiches had geplakt in hun thuisstad Trbovlje. Het duurde nog tot 1982 vooraleer Laibach een eerste keer kon optreden in Ljubljana, de hoofdstad van Slovenië. Ook dit ging niet zonder slag of stoot, want de naam Laibach was de Duitstalige naam van Ljubljana, een naam die herinneringen opriep aan de nazi-bezetting en het kolonialisme van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk.
Het optreden ‘Mi kujemo bodočnost’ – we bouwen aan de toekomst – vond plaats in april 1983 in Zagreb, de hoofdstad van de Kroatische deelstaat. Ook hier had Laibach al snel een kwalijke reputatie. Na een optreden van Laibach op het Yu-Rock festival 1982 in Zagreb werd de groep ondervraagd door de militaire politie omdat ze echte militaire rookbommen hadden gebruikt als visueel affect, wat behoorlijke hinder veroorzaakte voor muzikanten en publiek.
Tien dagen na dit concert pleegde zanger Tomaž Hostnik zelfmoord door zich op te hangen aan een Kozolec, een soort droogstructuur voor hooi dat soms ook wordt gezien als een nationaal symbool van Slovenië. De groep veroordeelde de daad en onstloeg Hostnik postuum uit Laibach. Toch zou Laibach in de toekomst nog regelmatig eer bewijzen aan Hostnik, zoals we later zullen zien.
Nog in Zagreb werd een tentoonstelling van Laibach Kunst – de visuele poot van Laibach – na een paar dagen verboden omwille van de choquerende beelden. Maar het grootste schandaal was het optreden op de Muziekbiënnale van Zagreb. Dit festival stond hoog in aanzien omdat het – zoals de vrijheden in Joegoslavië ook toelieten – zowel westerse als oostelijke muzikanten uitnodigde. Het festival was vooral geënt op hedendaagse componisten, maar in 1983 besloten de organisatoren om ook twee avonden met avant-garde rockgroepen te programmeren.
Muziekbiënnale
Hoe groot de vrijheden in Joegoslavië ook waren in vergelijking met andere communistische landen, Laibach wist de grenzen ervan te overschrijden. Het probleem was niet zozeer de ondoorgrondelijke industriële muziek, en ook de uniformen en de visuele verwijzingen naar het fascisme hadden er misschien nog door gekund. Het waren de geprojecteerde video’s die te ver gingen.
Omdat het festival hoogstaande cultuur vertegenwoordigde, besloot Laibach om er een multimediale show van te maken met 10 verschillende schermen. Daarop vertonen ze hun experimentele film ‘Morte ai s’ciavi’ (Dood aan de Slaven). De groep toont ook de agitprop-film ‘Revolucija še traja’ (De revolutie is nog niet voorbij), een documentaire die de geschiedenis van Joegoslavië overloopt sinds de Tweede Wereldoorlog, gelijktijdig met een pornovideo.
Als op een bepaald moment een speech van Tito gelijkloopt met beelden van een penis, slaan bij de organisatoren de stoppen los, omdat de beelden ongetwijfeld ook gezien werden door de politie-informanten in de zaal. Omdat er op internet verschillende versies rondgaan over de gebeurtenissen die avond, besloten we om even de ervaringen op te vragen van iemand die er die avond zeker bij was, met name Laibach-hoofdideoloog Ivan Novak:
‘Het hele evenement voor de Muziekbiënnale met Laibach, Last Few Days en 23 Skidoo begon rond middernacht. Last Few Days was de eerste groep om te spelen, en dat ging gemakkelijk door. Laibach speelde als tweede, rond 2 uur ’s morgens, en we slaagden er eveneens in om de show van begin tot einde te spelen. Maar omwille van onze show, en voornamelijk de filmprojecties, kwamen de politie en later zelfs het leger snel aan nadat men het optreden van 23 Skidoo onderbroken had.
Voor zover ik me herinner mochten ze het podium niet betreden. We besloten om desondanks verder te doen. De drie groepen betraden het podium en zouden samen jammen zolang ze ons niet met macht zouden verwijderen, wat uiteindelijk gebeurde rond 4 uur ’s morgens of zelfs later, toen de elektriciteit uitgezet was en ook het publiek de zaal heeft moeten verlaten.
Er waren ongeveer 1000 mensen aanwezig in de zaal, misschien zelfs meer. Ik denk dat ze onder de indruk waren van de hele show en tot een bepaalde hoogte ook vermaakt werden door het hele circus dat plaatsvond toen de politie tussenkwam.’
Wie er minder van kon genieten was organisator Igor Kuljerić. Hij zou naar verluid een zenuwinzinking geleden hebben door het optreden en zou om rust te zoeken en juridische vervolging te vermijden naar het Kroatische eiland Silba gevlucht zijn. Dankzij de interventie van een aantal hoogstaande partijleden – onder meer Ivo Vuljević, toenmalig directeur van de Vatroslav Lisinski concertzaal – bleven de gevolgen gelukkig beperkt voor het festival. Toch zal de Kroatische overheid protesteren bij hun Sloveense evenknieën over het optreden.
Paniek in Slovenië
Drie weken na het optreden publiceert Laibach zijn manifest – Actie in de naam van een idee – in Nova revija, een literair tijdschrift uit Slovenië (dat bij zijn oprichting had aangekondigt dat haar doel geen actie in de naam van een idee zou zijn). De tekst was in werkelijkheid al in 1982 geschreven met onder meer de inbreng van Tomaž Hostnik.
Een paar citaten:
Laibach werkt als een team, volgens het model van industriële productie en totalitarisme, wat betekent dat niet het individu spreekt, wel de organisatie.
De naam Laibach suggereert de mogelijkheid van een gepolitiseerde ideologische (regime-)kunst omwille van de invloed van politiek en ideologie.
Alle kunst kan het onderwerp zijn van manipulatie, behalve de kunst die de taal spreekt van deze manipulatie.
Laibach praktiseert provocatie op de opstandige staat van het vervreemde individu (dat noodzakelijkerwijs een vijand moet vinden) en verenigt krijgers en opponenten in de uiting van een statische totalitaire schreew.
Laibach neemt in deze de ideologische doelen van het Joegoslavische regime over, in wat soms als ‘over-identificatie’ of ‘over-affirmatie’ wordt genoemd. Laibach poseert als de grootste fans van het Joegoslavische systeem, maar ondermijnt daarmee ook het systeem, onder meer door hun identificatie te laten samengaan met een hoop verwijzingen naar het nazisme en het totalitarisme to het absurde door te drukken.
Televisiester Jure Pengov vindt het tijd om de groep een lesje te leren. Hij interviewt Laibach in zijn programma TV Tednik, dat aansluitend op het televisiejournaal uitgezonden werd. Daar komt de groep in beeld in militaire uniformen, strak voor zich uit kijkend, met totalitaire posters achter zich (opgenomen in de ŠKUC-galerij, de verzamelplaats van ondergronds Ljubljana die opereerde onder de auspiciën van de communistische jongerenliga).
In het interview wordt er verwezen naar het schandalige optreden in Zagreb, en op de reactie van de organisatoren die beweren dat Laibach zich zou onthouden van provocaties en die belofte niet gehouden heeft. Afgezien daarvan speelt Laibach gewoon verder zijn rol:
‘Geluk bestaat uit de volledige opheffing van iemands eigen menselijke identiteit, in het bewust opgeven van iemands persoonlijke smaak, overtuigingen, oordeel, in vrijwillige depersonalisering en de vaardigheid van zelfopoffering, identificatie met een hoger, superieur systeem – met de massa, het collectief, ideologie.’
Ook herhaalt Laibach verschillende keren de stelling ‘Kunst is een sublieme missie die fanatisme vergt’, onder meer als ze gewezen worden op de zelfmoord van hun voormalige zanger. Dit is een citaat van Hitler dat – uiteraard zonder bronvermelding – ingevoegd wordt in hun discours, zoals Laibach wel vaker verwijzingen naar allerhande politieke of artistieke figuren verwerkt in zijn oeuvre.
Op het einde van het interview vraagt Jure Pengov, de interviewer, zich retorisch af of er nu eindelijk iemand zal optreden tegen deze gevaarlijke ideeën en uitingen. Het antwoord laat niet lang op zich wachten. Op 29 juni 1983 kondigt de gemeente Ljubljana een verbod af op het gebruik van de naam ‘Laibach’. Optreden onder deze naam is dus niet meer mogelijk, en de facto wordt Laibach verboden in Slovenië.
We Forge The Future
Laten we nu kijken naar de nieuwe plaat. Deze is een nieuwe uitvoering van het optreden op de Muziekbiënnale van Zagreb in 1983. Het kaderde in de tentoonstelling ‘NSK. From Kapital To Capital’ over Laibach en de NSK (Neue Slovenische Kunst: een kunststroming die Laibach verenigde met andere kunstcollectieven en die opnieuw een verwijzing naar het fascisme inhield, namelijk naar de Junge Slovenische Kunst onder de nazi's).
De tentoonstelling werd geopend door de Spaanse koning Felipe VI en door de ex-communistische Sloveense president Borut Pahor, een teken dat Laibach thans erkend wordt tot in de hoogste politieke kringen. Het boekje bij de plaat bevat ook een interview met Ivo Josipović, ex-president van Kroatië en destijds assistent op de Biënnale (later ook directeur). Hij benadrukt dat het optreden van Laibach destijds ‘geen grote artistieke prestatie’ was, al vindt hij wel dat het onder de artistieke vrijheid valt.
Bij een Laibach-plaat is ook de lay-out steeds van belang. Op de hoes ziet u de groep voor een schilderij dat op het eerste zicht de Guernica van Picasso is, het meesterwerk dat refereert naar de bombardementen op de Spaanse stad tijdens de Spaanse burgeroorlog en dat het belangrijkste werk van het Reina Sofia museum is. Maar wie het schilderij bestudeert, merkt dat het niet de Guernica is… Laibach heeft een Sloveense Guernica laten maken, waarin het tekeningen van Nikolaj Pirnat – een Sloveense partizaan tijdens de tweede wereldoorlog – heeft verwerkt.
Op de voorkant van het boekje vindt u trouwens Tito met zijn partizanen, al werden de hoofden van de partizanen vervangen door vroege leden van Laibach als Tomaž Hostnik, Dejan Knez, Milan Fras... Dit onder de titel ‘The Revolution Is Still Going On’, dat natuurlijk een verwijzing is naar de documentaire die Laibach afspeelde op de Biënnale. In het boekje vind je dan beelden die afkomstig zijn uit de film en uit de simultaan gespeelde pornofilm.
Muzikaal lijkt de plaat het meest op de ‘Revisited’-box die verleden jaar uitgekomen is, en meer bepaald op de derde cd uit die box: ‘Underground’. Die plaat was eveneens een heruitvoering van de concerten uit de vroege dagen van Laibach, gedaan door een aantal originele leden van de groep. Op ‘We Forge The Future’ hoort u de huidige groepsleden, maar de platen komen verder in grote mate overeen wat betreft geluid en setlist.
Wie graag hoort hoe de groep origineel klonk in deze vroege jaren, kan op zoek gaan naar de plaat ‘Ljubljana – Zagreb – Beograd’. Deze thans moeilijk te vinden plaat bevat optredens uit de tijd waarin Tomaž Hostnik nog zong. Ik moet zeggen dat het geluid op deze oude plaat erg verschilt van de nieuwe uitvoeringen: het is rommeliger en ruwer, maar het is wel een belangrijk tijdsdocument. Wie voor een aangename luisterervaring wil gaan, zal evenwel deze ‘We Forge The Future’ verkiezen, dat gewoon in betere omstandigheden en met betere muzikanten opgenomen is.
Legalisering
Hoe verging het Laibach verder na het verbod op hun naam? In eerste instantie richtte de groep zijn aandacht op het internationale vlak. Ze deden verschillende Europese tournees en verhuizden zelfs naar Londen. Maar ze zouden de Sloveense overheid opnieuw uitdagen door eind december 1984 een anoniem concert te geven in Ljubljana, dag na dag twee jaar na de zelfmoord van Tomaž Hostnik. Op de affiche zag men enkel een zwart kruis – het symbool van Laibach dat de groepsleden ook op hun armbanden droegen – en de locatie van het concert.
In 1985 werd dezelfde taktiek gebruikt om de eerste plaat van Laibach uit te brengen. Ook hier enkel een zwart kruis waarvoor een lichaam zich wentelt alsof het gekruisigd wordt. Op die manier werd het gebruik van de naam - hetgeen feitelijk verboden was - vermeden. De plaat werd uitgebracht door ŠKUC , de culturele jongerenorganisatie die verbonden was aan de communistische jongerenliga ZSMS. ŠKUC heeft Laibach eigenlijk al van in het begin gesteund, door dik en dun.
De druk om Laibach terug te legaliseren werd steeds groter. De ZSMS had het eerste verboden optreden van Laibach in 1980 zwaar veroordeeld, maar was in de volgende jaren zwaar beïnvloed door de opkomende nieuwe sociale bewegingen: punk, holebibeweging, milieubeweging, vredesbeweging… In 1986 pleit de ZSMS op haar congres openlijk voor het legaliseren van Laibach.
Nog in 1986 brengt Laibach zijn tweede plaat ‘Nova Akropola’ uit op het Britse Cherry Red Records, een teken dat de groep internationaal weet te scoren. Op 17 februari 1987 kan Laibach eindelijk weer openlijk optreden in Ljubljana, wat gevierd wordt met een Joegoslavische tournee. Een paar dagen later komt ‘Opus Dei’ uit op het Britse Mute en bevestigt de internationale doorbraak van de groep met hits als ‘Geburt Einer Nation’ (een cover van ‘One Vision’ van Queen) en ‘Opus Dei’ (‘Life is Life’ van Opus).
Toch weet Laibach nog steeds de overheid te kwellen. Elk jaar werd in Joegoslavië Jeugddag gevierd op de dag van Titos verjaardag. Elk jaar droeg een andere deelrepubliek de verantwoordelijkheid voor het evenement, dat werd voorafgegaan door een tocht met een doorgeeffakkel doorheen de verschillende deelstaten en eindigde met een grootschalig sportevenement in Belgrado.
In 1987 was Slovenië verantwoordelijk voor de Jeugddag, maar de ZSMS had zich erg vastgebeten in haar strijd tegen het Joegoslavische centralisme en voor pluralisme. Ze leverde ferme kritiek op de Jeugddag tot en met de suggestie om het hele evenement domweg af te schaffen. Ze bestelde een affiche voor de Jeugddag bij Novi kolektivizem (nieuw collectivisme), een designercollectief verbonden aan de Neue Slovenische Kunst, en waar Laibach dan ook een zeer actieve rol in speelde.
De affiche toonde een gespierde jongeman voor een Joegoslavische vlag en met nog een aantal andere typische Joegoslavische symbolen. Het beeld leek aan te sluiten bij het sociaal-realisme waar communisten van de harde lijn van hielden, en werd dus goedgekeurd door het centraal committee in Belgrado. Maar wat bleek… de poster was een herwerking van een nazi-poster uit 1936 door Richard Klein. De nazi-vlag en symbolen waren vervangen door Joegoslavische en communistische symbolen.
Uiteraard breekt een enorm schandaal uit, dat heel Joegoslavië door elkaar schudt. Het ergste van al is dat de ZSMS Laibach gewoon blijft steunen. Ze willen de poster zelfs op de voorpagina van hun blad Mladina afdrukken, maar dat wordt verboden door de overheid. Dus zetten ze de poster op hun uitvouwbare middenpagina en vervangen ze de voorpagina door een artikel over het posterschandaal.
Onafhankelijkheid
Mladina speelt een belangrijke rol in het Sloveens onafhankelijkheidsstreven. In 1988 was er een groot proces tegen het blad omdat het militaire informatie zou hebben vrijgegeven. Een van de beklaagden was Janez Janša. Janša specialiseerde zich bij Mladina in het leger, dat algemeen als vijand werd beschouwd bij Sloveense progressieven (onder meer omdat jongeren vaak hun legerdienst moesten doen in andere deelrepublieken en dus in een andere taal).
De publieke opinie schaarde zich volledig achter de beklaagden, en dwong de Sloveense president Milan Kučan om het voortouw te nemen in het onafhankelijkheidsstreven van de deelrepubliek. Janez Janša werd steeds anticommunistischer en is vandaag de rechtspopulistische eertse minister van Slovenië. (Novi kolektivizem zou in 2012 ook een posteractie doen tegen besparingen door de toenmalige regering Janša.)
Laibach was er natuurlijk bij om olie op het vuur te gooien als ze in 1990 bij hun tienjarige verjaardag verkondigen: ‘Tien jaar Laibach, tien jaar Sloveense onafhankelijkheid’. Het leidde ertoe dat sommigen met de beschuldigende vinger naar Laibach wezen als in 1991 oorlog uitbrak na de onafhankelijkheidsverklaring van Slovenië.
Laibach-kenner Alexei Monroe stelt net het tegenovergestelde. Het was onmogelijk voor echte radicalen in Slovenië om nog radicaler te zijn dan Laibach, waardoor hun fanatisme gemilderd werd. In die zin zou Laibach er net voor gezorgd hebben dat het bloedvergieten tot een minimum beperkt bleef.
Hoe het ook zij, ik hoop met dit artikel aangetoond te hebben dat Laibach een reële impact had op de politieke ontwikkelingen in Slovenië in de jaren 80. Omgekeerd hoop ik dat het duidelijk is dat Laibach een typisch product is van het Joegoslavische systeem, en niet zomaar in een vacuum ontstond. Kunst kan wel degelijk de wereld veranderen, en Laibach is er het bewijs van!
