Laibach is terug. Ze brengen een nieuwe cd uit - ‘Spectre’ - en bundelen
dat meteen aan een nieuw concept, of beter gezegd: aan een ingenieus
herdenken van hun concept. Want eigenlijk is Laibach een groep die
conceptuele kunst brengt in muziekvorm. Ze verklaren vrij snel na hun
oprichting in 1980 dat ze zich als groep wijden aan de studie van de
relatie tussen ideologie en kunst.
Dat doen ze aanvankelijk door zich als grote aanhangers van het
Joegoslavische regime voor te doen. Maar hun verheerlijking van de
Joegoslavische staat werd wel vermengd met tal van verwijzingen naar het
fascisme, met absurde statements waarin het individu zijn eigenheid
volledig moest opgeven voor het grote doel, en met extreem experimentele
en ontoegankelijke avant-garde muziek. ‘Wist post-Tito Joegoslavië hoe
het met conventionele dissidenten moest omgaan, dan wisten ze niet hoe
reageren op een groep wiens passie voor autoriteit hun eigen
enthousiasme ver overstemde’, kan men horen in de uitstekende
documentaire ‘A Film From Slovenia’.
De groep zorgde uiteraard voor controverse en na een opgemerkt
televisieoptreden in 1983 nam men hen het recht af om de naam ‘Laibach’
te gebruiken, de Duitstalige benaming van de Sloveense hoofdstad
Ljubljana dat herinneringen opriep aan de nazi-bezetting en de
Oostenrijks-Hongaarse onderdrukking. In 1985 werd dat verbod ongedaan
gemaakt en later, in 1989, kon de groep internationaal doorbreken via
het platenlabel Mute en de plaat ‘Opus Dei’ dat vooral opviel met covers
van Opus’ ‘Life is Live’ (Opus Dei, Leben Heisst Leben) en Queens ‘One
Vision’ (Geburt einer Nation).
Het uiteenvallen van Joegoslavië had tot gevolg dat de staat die
Laibach - weliswaar op een ironische manier - dacht te dienen, verdween.
Daaruit ontstond de idee om een nieuwe staat op te bouwen: de
NSK-staat, eigenlijk een vervolg op het kunstenaarscollectief Neue
Slovenische Kunst dat al sinds 1984 bestond. Een utopische staat zonder
grenzen waarvan iedereen over de hele wereld burger kon worden.
De daarop volgende oorlogen in ex-Joegoslavië werden het object van
N.A.T.O., een cd rond het concept van oorlog, en dat wederom een aantal
opvallende covers bevatte waaronder ‘The Final Countdown’ van Europe en
'Alle gegen Alle' van DAF.
Wie echter hoopte al deze gloriemomenten opnieuw te horen op het
optreden van Laibach in Het Depot, was eraan voor de moeite. We hebben
al eerder gemerkt dat de groep het bij optredens liever houdt bij hun
nieuwe werk, en zich absoluut niet gebonden voelt om hun klassiekers te
spelen. Dat was maandag niet anders. (Het optreden in Oudenaarde in 2012
- na de uitgave van de compilatie 'An introduction to... Laibach' - was
op dat vlak een uitzondering.)
Voor Spectre heeft Laibach een heel ander concept uitgewerkt dan in het
verleden. Ze laten zich niet meer inspireren door de gevestigde
machten, maar net door de talrijke oppositiebewegingen die we de
afgelopen jaren gekend hebben: Occupy Wall Street, Indignados,
anti-globalisten, wikileaks, anonimous, de protesten in Griekenland,
Spanje, Portugal, de Arabische lente…
We citeren even uit het persbericht bij de cd: ‘Spectre klinkt
letterlijk als een politiek manifest in poëtische vorm. De titels en
teksten kunnen niet directer zijn. Met deze teksten en liederen nemen
Laibach, die steeds een controversiële indruk gemaakt hebben - of een
indruk van controverse - in het bijzonder in termen van hun politieke
voorkeur, een duidelijk standpunt in het politieke spectrum in, en
vallen ze hun (enigszins comfortabele) politieke ‘vrijheid’ en
neutraliteit af.’
Toch zitten er meer weerhaken op deze ‘duidelijke stellingname’ dan je
op het eerste zicht verwacht. Bij een tweede beluistering, en zeker
tijdens het concert, vallen er weer heel wat dubbelzinnigheden op in het
discours van Laibach. En daar is het de groep natuurlijk om te doen. We
kunnen dus stellen dat Laibach zijn oorspronkelijke opdracht - het
bestuderen van ideologie zonder zelf een kant te kiezen, en het
blootleggen van contradicties in elke ideologie - weer glansvol
waarneemt, en dat de nieuwe cd klassieke Laibach is.
Het optreden begint met de klassieke Eurovisie-melodie (een compositie
van M.A. Charpentier), om dan over te gaan in ‘Eurovision’, één van de
centrale nummers op Spectre. Het nummer bouwt langzaam op, tot we tot
een uitbarsting komen: ‘Europe is falling apart’. Ja natuurlijk, de
crisis in Europa, het mogelijke verdwijnen van de euro, Grexit, Brexit,
Nexit… Vormt Europa nog wel een unie? Het zijn allemaal onderwerpen die
perfect in Laibachs apocalyptisch wereldbeeld passen.
‘Walk With Me’ gaat verder in op het concept. Op een achtergrond van
marcherende laarzen zingt Mina Špiler: ‘Come walk with me, we’d better
change the world’, maar even verder ‘How low can you go? Prisoners of
freedom. In your own land. It’s time to fight back’.
Špiler is oorspronkelijk de zangeres van het vrij idiote Sloveense
popgroepje Melodrom. Ze heeft meegewerkt aan Volk - een Laibach-cd met
herwerkte versies van volksliederen uit 2006 - en is toen bijna ter
toeval mee op tournee gegaan met de groep. Sindsdien is haar rol steeds
belangrijker geworden, en daar kunnen we enkel blij mee zijn. Je stelt
je minstens de vraag of ze niet de echte frontvrouw van Laibach geworden
is, of stelt anders vast dat ze op gelijke voet staat met oude rakker
Milan Fras, die al 30 jaar het gezicht van de groep is.
Het samenspel tussen Špiler en Fras is uitstekend, zoals op duetten als
‘We Are Millions And Millions Are One’ en ‘Bosanova’ bewezen wordt. Op
‘Koran’ - volgens de perstekst een verwijzing naar de Arabische lente -
komt de ambiguïteit van de thematiek weer helemaal bovendrijven. Špiler
zingt ‘I believe in a better world… I believe in brotherhood…’, terwijl
Fras’ tekst is ‘Words are nice… words can take us far away, they will
leave us all behind’.
De nieuwe single ‘Whistleblowers’ heeft een aanstekelijke melodie. We
kunnen zien hoe de hele groep ik koor mee fluit en zingt. ‘No History’
maakt nog eens duidelijk dat het de bedoeling is om de nieuwe cd te
promoten, net als ‘Resistance is Futile’, een reflectie op Laibach zelf
en zijn omgang met de wereld. Dan verlaat heel de groep het podium voor
een intermezzo van 10 minuten.
Tijdens het intermezzo krijgen we regelmatig een foto van Fras die ons
met de vinger aanwijst en zegt ‘we willen dat jullie lid worden van
Spectre en onze partij ondersteunen’. Want Laibach richt met Spectre een
nieuwe partij op, ‘met de bedoeling om een mogelijkheid te bieden voor
een georganiseerde en gesynchroniseerde internationale beweging die de
wereld wil veranderen waar het nodig en mogelijk is.’
Geestig is altijd om even te bekijken wat er aan de merchandising-stand
van Laibach allemaal te koop staat. Cd’s en t-shirts natuurlijk, maar
ook armbanden, dassen, dasspelden, onderbroeken, broeksriemen, een pet
met opschrift ‘Arbeit macht nicht frei’ en authentieke Laibach-zeep met
opschrift ‘Schwitz Aus’. En ook het nieuwe partijboekje. In het boekje
vind je het nieuwe manifest en de teksten van de partijliederen, ’t is
te zeggen van de nieuwe cd.
We citeren uit het nieuwe manifest: ‘De triomf van de anonimiteit en de
collectieve gezichtsloosheid heeft zich tot in het absolute
geïntensifieerd door sociale netwerking en informatietechnologie. Alle
individuele verschillen worden bijgevolg uitgewist. SPECTRE gebruikt dus
het organisatorisch systeem van de Komintern, industriële productie,
sociale netwerken (Kominternet) en de identificatie met de
informatie-ideologie als werkwijze. Hiermee overeenkomstig verwerpt elk
partijlid zijn eigen individualiteit, en biedt het zijn diensten en
vaardigheden aan het collectief en het algemeen belang.’
‘En nu iets helemaal anders’, horen we een stem zeggen bij het begin
van het tweede deel. Het moest wel, want in het eerste deel heeft
Laibach gewoon de volledige nieuwe cd gespeeld. We vliegen dus even
terug in de tijd, naar de begindagen van Laibach, met sterk herwerkte
versies van ‘Brat Moj’ en ‘Ti, Ki Izzivaš’. In die tijd bracht Laibach
totaal ontoegankelijke industriële muziek. De nieuwe versies zijn veel
kalmer en atmosferischer dan de originelen, en leggen opnieuw een
belangrijke rol weg voor Špiler.
‘B-Mashina’ en ‘Under The Iron Sky’ zijn allebei afkomstig uit de
soundtrack die Laibach gemaakt heeft voor de science-fiction film ‘Iron
Sky’. In deze slechts sporadisch grappige komedie, gebaseerd op de
talrijke complottheorieën die bestaan rond nazi’s en ufo’s, hebben de
nazi’s zich in 1945 teruggetrokken op de donkere zijde van de maan
alwaar ze sindsdien hun terugkeer op aarde voorbereiden. Een thema dat
Laibach op het lijf geschreven was, natuurlijk.
Dan krijgen we een resen covers: ‘Leben-Tod’ dat met zijn ‘er is een
leven voor de dood’ de draak steekt met Bob Dylan, ‘Warme Lederhaut’ dat
een hommage was aan platenlabel Mute, ‘Ballad Of A Thin Man’ dat door
Laibach werd opgenomen voor een compilatie van 70 jaar Bob Dylan en ‘See
That My Grave Is Kept Clean’, oorspronkelijk van Blind Lemon Jefferson
maar ook bekend in de versie van Bob Dylan. Voor mij hoefden deze covers
niet echt, en ik had liever gezien dat Laibach een paar van hun echte
klassiekers ten berde zouden brengen.
Hoe dan ook, het is het einde van het optreden. De groep komt nog
eenmaal terug om opnieuw een overbodige cover te spelen van ‘Love On The
Beat’ (Serge Gainsbourg) en te eindigen met ‘Tanz Mit Laibach’.
Tenminste één magistraal nummer - afkomstig van de fantastische cd ‘WAT’
uit 2003 - waarin de groep een hommage brengt aan DAF en zijn filosofie
uit de doeken doet: ‘(Wir tanzen) mit Totalitarismus / Und mit
Demokratie / Wir tanzen mit Faschismus / Und roter Anarchie’…
En zo is de cirkel rond. Laibach blijft ons voorzien van broodnodige
reflectie op politiek en ideologie, en heeft wat dat betreft zelfs een
nieuwe stap vooruit gezet. Het is niet overdreven om te zeggen dat ze
zichzelf terug uitgevonden hebben. Niet evident voor een groep die
binnenkort 35 jaar bestaat…
Setlist:
Deel 1: Eurovision / Walk With Me / Americana / We Are Millions And Millions Are One / Eat Liver / Bosanova / Koran / Whistleblowers / No History / Resistance Is Futile
Deel 2: Brat Moj / Ti, Ki Izzivaš / B-Mashina / Under The Iron Sky / Leben-Tod / Warme Lederhaut (The Normal) / Ballad Of A Thin Man (Bob Dylan) / See That My Grave Is Kept Clean (Blind Lemon Jefferson)
Bis: Love On The Beat (Serge Gainsbourg) / Tanz Mit Laibach
Lees vorige concertrecensies van Laibach:
LAIBACH: Ga nu allen heen in vrede (Qubus Oudenaarde, 17/09/2012)
LAIBACH: De drang naar utopie en haar tegenstrijdigheden (Botanique, 13/12/2007)
