Laibach: Also Sprach Zarathustra

‘Also sprach zarathustra’ is ongetwijfeld het meest bekende boek van Nietsche, de Duitse filosoof die de dood van God verkondigde. Het boek is een uitgebreid en lyrisch pleidooi voor de ‘Übermensch’, die de mens zal overstijgen en die het doel van het bestaan is, en tegen de ‘laatste mens’, die denkt het geluk gevonden te hebben en er niet meer naar streeft boven zichzelf uit te stijgen.

Groot is de invloed van het werk geweest op artiesten allerhande, van Johann Strauss tot Stanley Kubrik tot en met de wollige pseudo-wijsheden van Khalil Gibran. Ook Nietsches invloed op Death In June, Marilyn Manson of zelfs David Bowie - om het dichter bij het algemeen thema van deze site te houden - staat buiten kijf. Het hoeft niet echt te verwonderen dat ook Laibach zich aan zijn werk waagt.

Te meer dat Nietsche altijd garant staat voor controverse, onder meer door zijn invloed op de nazi’s. Ik citeer hieromtrent graag Leszek Kołakowski, die uiteraard vond dat Nietsche verantwoordelijk stellen voor het nazisme te ver ging, maar dit vervolgens nuanceerde: ‘de nazi’s hebben hun übermenschen opgedragen om ‘de wil tot macht’ te lezen, en het baat niet om te zeggen dat dit puur toeval was en dat ze even goed ‘kritiek van de zuivere rede’ hadden kunnen kiezen.’

Ik heb altijd wat moeite gehad met de fascinatie voor Nietsche in de gothic-scene. Enerzijds kan ik me wel vinden in de notie dat mensen ernaar moeten streven om boven zichzelf uit te stijgen, om een scheppende kracht te zijn; ik hou van zijn liefde voor eenzaamheid en zijn afkeer voor massa’s, en bovenal van zijn afschuw voor God(en).

Maar anderzijds lijkt me dat Nietsche duidelijk voor het recht van de sterkste pleit, voor oorlog en strijd. Hij heeft het over de god van de volkeren en de afgod van de staat. Hij schrijft vol afschuw over de ‘overtolligen’ en verheerlijkt krijg en ongelijkheid…

Doch Laibach is eerder per toeval bij Nietsche uitgekomen, omdat ze gevraagd werden om muziek te leveren bij een theateropvoering van Nietsches magnum opus. Laibach heeft al vaker muziek geschreven voor theater, en dus lijkt het logisch dat ze ook op dit aanbod ingingen. Om er ook een cd van uit te geven, hebben ze een paar van de muziekstukken voor het stuk uitgewerkt tot volwaardige nummers die nu samengebundeld zijn op dit schijfje.

De cd heeft een aantal van de nadelen van theatermuziek. Zo is het grotendeels instrumentaal. Slechts de helft van de nummers bevat een tekst, doorgaans korte citaten van Nietsche die door Milan Fras in diepe bastonen gedeclameerd worden. En hier knelt volgens mij het schoentje: de citaten zeggen amper iets over het gedachtengoed van Nietsche.

Niet erg, denkt u, maar laat Laibach nu net een groep die doorgaans wel garant staat voor diepgang en controverse. Dat ze deze kans laten liggen - en dat ondanks de goudmijn aan controversiële uitspraken die ‘Also sprach Zarathustra’ is - vind ik persoonlijk teleurstellend.

De vorige cd van Laibach - ‘Spectre’ - kreeg veel kritiek omdat het te glad en te commercieel zou klinken. Maar het bevatte wel een geniaal concept dat helemaal in de opzet van Laibach past: het onderzoeken van de link tussen kunst en ideologie. Dat aspect is hier zoek, maar in wezen kan je stellen dat andere opdrachten van Laibach voor theater en film hier eveneens weinig aandacht aan spendeerden.

Wie van mening is dat ‘Spectre’ te glad klonk zal evenwel verheugd zijn dat deze nieuwe Laibach opnieuw meer industrieel en experimenteel klinkt, en er kunnen zelfs linken gelegd worden met het meer gewelddadige werk van de groep uit de jaren 80. Nochtans werd alles geschreven door Matevž Kolenc, een groepmaat uit Mina Špilers groep Melodrom die aardig wat bijgedragen heeft aan ‘Spectre’. Špiler krijgt trouwens de eer om het enige echt afgewerkte ‘lied’ - in de zin van symbiose tussen tekst en muziek - te mogen zingen: ‘Vor Sonnen-Aufgang’.

Muzikaal is dit een sterk werk, dat vele klassieke elementen uit het Laibach oeuvre omarmt: industrieel geweld, bombast, orkestrale arrangementen, de sinistere stem van Milan Fras... Doch één cruciaal element ontbreekt, het element dat Laibach boven andere groepen doet uitstijgen. Laibach is conceptuele kunst, kunst die ons aan het denken zet over kunst en ideologie. Dat conceptuele heeft van platen als ‘WAT’ en ‘Spectre’ meesterwerken gemaakt. Dat conceptuele is hier ver te zoeken.