30 jaar Einstuerzende Neubauten

30 jaar al bestaan Einstuerzende Neubauten, en dat hoort uiteraard uitgebreid gevierd te worden. Dat doen ze met een tournee waarbij de groep in elke stad twee keer zal spelen. Op de eerste avond krijgt het publiek een korte set van nummers die maar zelden gespeeld worden, aangevuld met soloprojecten van de groepsleden die variëren naargelang de locaties. Op de tweede avond spelen de Neubauten een lange set met een overzicht van hun werk in drie decennia. Donderdag en vrijdag was de AB in Brussel aan de beurt.

In 1980 ontstond Einstuerzende Neubauten in West-Berlijn, dat toen nog een ommuurde stadstaat was in het midden van de DDR. West-Berlijners stonden in die tijd bekend als nogal eigenzinnige en soms wat marginale types. Berlijn, haar levensstijl en bruisend nachtleven trok destijds heel wat alternatievelingen en kunstenaars aan. De Neubauten maakten een eerste verschijning op 1 april 1980 in de Berlijnse nachtclub Moon, waar ze muziek improviseerden op vertoningen van Super 8 filmpjes van amateurregisseurs. De groep bestond toen al uit Blixa Bargeld en NU Unruh, die in het echte leven ook bekend stonden als Christian Emmerich en Andrew Chudy, aangevuld met Gudrun Gut en Beate Bartel uit de groep Mania D, de voorloper van Malaria!. Ze spelen dan nog op conventionele instrumenten, die ze uiteraard even goed beheersten als hun collega’s uit de erg boeiende West-Berlijne new wavescene.

Het zou niet lang duren vooraleer Unruh door geldgebrek zijn drumstel verkoopt en beslist om dan maar zelf een drumstel te bouwen uit metalen spullen die hij samengeraapt heeft. Al snel zitten de Neubauten in een staalconstructie onder een Berlijns viaduct hun eerste opname te maken. De groep wordt later aangevuld door FM Einheit van de Hamburgse punkgroep Abwärts. Kollaps, een plaat die ze in amper 9 dagen, met een minimaal budget en zonder geluidstechnicus opnemen, klinkt als een radicaal statement. ‘We wilden eenvoudigweg een onhoorbare plaat maken’, zei FM Einheit er ooit over. De muziek is wild en tegendraads. De groep heeft zich een ruim assortiment boren en schroot aangeschaft, waar ze trots mee poseren op de plaathoes. (De foto is trouwens een parodie op een soortgelijke foto die je vindt op Ummagumma van Pink Floyd.)

In de hierop volgende tournee wordt de groep aangevuld met Mark Chung, bassist van Abwärts, en Alexander Hacke. Samen nemen ze in 1983 Die Zeichnungen des Patienten O.T. op, waarin ze hun geluidsexperimenten en de kunst om te musiceren op zelfgebouwde instrumenten heel erg perfectioneren. Het resultaat is een erg donkere en experimentele plaat. Met Halber Mensch uit 1985, waarop onder meer de alternatieve hit Yü-Gung staat, wisten ze hun reputatie als cultgroep helemaal te vestigen. Het bevat ook het uitstekende Seele Brennt, een zelden gespeeld maar erg geliefd nummer dat de Neubauten op hun korte set op donderdagavond speelden. Als bisnummer speelden ze die avond nog Sand, een cover van Lee Hazlewood en Nancy Sinatra die ze opnamen als B-zijde van Yü-Gung. Het waren de twee oudste nummers die we de afgelopen dagen te horen kregen.

Op Fünf auf de nach oben offenen Richterskala (1987) lijkt de groep zich tevreden te stellen met weinig uitgewerkte nummers, maar dat maken ze ruimschoots goed als in 1989 het meesterwerk Haus der Lüge uitkomt. De muziek is veelzijdig, rijk en tot in detail uitgewerkt, tegelijk experimenteel en diepgaand en – toch in vergelijking met al het voorgaande – erg toegankelijk. De teksten van Blixa Bargeld vallen op door hun scherpte, originaliteit en zijn vele woordspelingen. Frasering, klanken en woordkeuze zijn ondertussen uitgekiend op een heel hoog niveau. De Neubauten speelden het titelnummer van deze prachtplaat op vrijdagavond, het enige nummer uit de tachtiger jaren op een retrospectief optreden dat nochtans bedoeld was om drie decennia Neubauten te overlopen. Dat had wat mij betreft net iets meer mogen zijn, maar goed.

Haus der Lüge bleek de lat destijds erg hoog te leggen voor de groep, waardoor het werk aan een opvolger traag loopt. De groepseden concentreren zich een tijdje op nevenprojecten en werken ook mee aan een theaterproductie van Die Hamletmaschine van Heiner Müller. Als Tabula Rasa dan uiteindelijk in 1993 uitkomt, kan er geen enkele twijfel bestaan over de blijvende relevantie van de groep. De muziek wordt steeds diepgaander en tegelijkertijd toch toegankelijker. De groep die een paar jaar geleden nog met drilboren en slaghamers te werk ging, blijkt een zekere rust en harmonie gevonden te hebben. De teksten zijn wederom van wereldniveau. Op het optreden van vrijdag speelden ze het fantastische Die Interimsliebenden, dat door Blixa op indrukwekkende wijze ingeleid werd door de intro achterstevoren te zingen en dan via loops om te vormen tot de aanvang van het nummer. In hun eerste bisnummer haalden ze de drilboren nog eens boven voor het 15 minuten lange Headcleaner.

Het werk aan een opvolger neemt wederom meer tijd in beslag dan verwacht. Bassist Mark Chung, die al jaren de groepsfinanciën beheert en dat ook voor steeds meer bevriende muzikanten doet, verlaat de groep om zich te concentreren op zijn carrière als muziekuitgever. Fundamenteler is het vertrek van FM Einheit, die de trage werkwijze van Bargeld meer dan moe is. Bargeld besluit om de plaat desondanks af te werken. Ende Neu verschijnt in 1996 en is dan het werk van het trio Bargeld-Unruh-Hacke. Bargeld gaf al snel na het verschijnen te weten dat de plaat een paar van hun sterkste nummers bevat (het titelnummer, Stella Maris en Was ist ist zijn absolute klassiekers) maar ook een paar van hun zwakste nummers ooit. De nummers die ze uitkozen voor hun optreden van vrijdag – Installation N° 1 en zowaar The Garden als opener van de avond – horen wat mij betreft helaas niet tot de sterkste nummers.

Voor de volgende cd – Silence is sexy, die in 2000 uitkomt – is de groep weer uitgegroeid tot een kwintet. Jochen Arbeit en Rudi Moser van Die Haut zijn de nieuwkomers op respectievelijk gitaar en percussie. De cd wordt algemeen lovend onthaald, en het hoeft niet te verwonderen dat de groep uitgebreid uit deze plaat putte bij hun optreden. Die Befindlichkeit des Landes werd gespeeld met een uitgebreide appendix die misschien net als het oorspronkelijk nummer gebaseerd is op het werk van Walter Benjamin of alvast hetzelfde thema behandelt: hoe Berlijn omgaat met zijn geschiedenis. Op Silence is sexy steekt de voormalige kettingroker maar intussen rookvrije Bargeld nog een sigaret op. De sigaret was immers hun manier om een stilte op te nemen die toch hoorbaar was, een metafoor voor zinloos tijdverdrijf.

De Neubauten blijven in het nieuwe millennium zoeken naar nieuwe wegen om muziek te maken. Ze starten een project waarbij supporters zich tegen betaling kunnen inschrijven op een website, en daar de evolutie van de nummers en het opnameproces kunnen volgen en becommentariëren. Het resultaat – Perpetuum Mobile uit 2003 – is een conceptalbum waarin luchtverplaatsingen een belangrijk rol spelen in de vorm van wind en luchtcompressoren. De supporters kregen een aparte cd met extra nummers. Ook deze plaat was goed vertegenwoordigd om het optreden, met Dead Friends en YouMe & MeYou. Het concept om via internet exclusieve muziek aan te bieden bevalt de groep duidelijk. In de tweede fase van het supportersproject beloven ze een exclusieve cd die enkel voor de fans beschikbaar zal zijn. En de hieruit voortkomende Grundstück-cd is ook uitstekend. Het belangrijkste nummer – het 25 minuten durende ‘grote’ Grundstück – werd integraal gespeeld op donderdagavond, gevolgd door het originele ‘kleine’ Grundstück , afkomstig van Perpetuum Mobile.

In die periode beginnen de Neubauten ook met de Musterhaus-serie, opnieuw cd’s die enkel via  een inschrijvingssysteem op het internet verspreid worden en die nog experimenteler willen zijn dan de Neubauten. Er komen in totaal 8 cd’s in deze serie uit. In de derde fase van de supportersproject nemen ze – opnieuw onder de naam Einstürzende Neubauten – Alles wieder offen op, een cd waarvan de ingeschreven fans een alternatieve versie krijgen. Op deze cd blikken de Neubauten terug op hun oeuvre. De titel verwijst naar Fünf auf der nach obenen Richterskala. Het nummer Von Wegen citeert verschillende nummers uit de geschiedenis van de groep, en werd vrijdag aangevangen met een stukje Halber Mensch. Susej bouwt voort op een experiment dat Blixa Bargeld begin jaren tachtig in de kelder van een Hamburgse studio aanving, maar toen niet verder kon uitwerken. Meer dan de helft van deze plaat passeerde vrijdag de revue, een teken dat de Neubauten erg trots zijn op hun laatste productie. En terecht.

En de concerten van de zijprojecten dan? In Brussel hadden we recht op ‘Die Körper ohne uns’, een choreografisch werk van Abrahem Hutado. Jochen Arbeit componeerde de muziek. Het begon met een film waarop twee mensen geluid produceerden door op de grond te stampen en over muren te wrijven en liep dan langzaam over tot elektronische soundscapes waarin af en toe een vleugje gitaar te bespeuren viel. Er waren twee acteurs, maar wat ze deden kon ik van mijn standplaats niet zo goed volgen. Al viel dat naarmate de zaal leegliep steeds beter mee. Op de achtergrond was een videobeeld te zien van een man die zeer langzaam – over meer dan tien minuten – geeuwde. Wellicht zou dit in een andere setting meer op zijn plaats geweest zijn, maar hier hadden de Neubauten met hun korte set de adrenaline en de verwachtingen al behoorlijk de hoogte in geduwd. En dus was de reactie van het publiek eveneens een langgerekte geeuw.

Met ‘Beating The Drum’ heeft N.U. Unruh het extreem andere effect bereikt. Hij liet een dertigtal tafels met drums en cimbalen aandragen en dan kon het publiek op volledig interactieve wijze mee drummen op een luide baslijn. Ik had dit al eens eerder kunnen aanschouwen op een dvd en vond het resultaat toen een ongelooflijke kakofonie. Wel, het is ook een ongelooflijke kakofonie, maar als je zelf meespeelt valt dat niet zo op. Inderdaad, zelfs ik die doorgaans een hekel heb aan al het ‘interactief’ gedoe op optredens – enkel aan het in de handen klappen na de liedjes doe ik uit beleefdheid mee – heb mee op de cimbalen zitten slaan en vond dat een ongelooflijk aangename ervaring.

Verder brengen de Neubauten voor hun jubileum ook een nieuwe verzamelaar uit: Strategies against architecture IV. Daarin putten ze onder meer uit de vele exclusieve supporter- en Musterhaus-cd’s. Dit zorgt wel voor wat verontwaardiging bij sommigen, maar ik had dit al van ver zien aankomen. De vorige verzamelaar dateert nog maar van 2002 en sindsdien hebben de Neubauten slechts twee studio-cd’s opgenomen. Bovendien heb ik me zelf ook niet alle Musterhaus-cd’s aangeschaft en ben ik blij dat ik op die manier een zicht krijg op hun producties. Er staat ook nog een dvd aangekondigd die het dertigjarig bestaan van de groep documenteert. Overkill? Misschien, maar de kans is ook groot dat we daarna een tijdje niets meer van de Neubauten horen. In een interview met het parool lieten Bargeld en Unruh alvast weten dat ze na de tournee voorlopig geen plannen meer hebben met de Neubauten. Nu van genieten dus!

* * * * *

Ik raad iedereen aan om het optreden te bekijken dat de Neubauten een paar dagen voorheen gaven in Parijs, en dat op een paar details na identiek is aan hun set in de AB.

Maandagavond zal Jochen Arbeit nog eens aan het werk te zien zijn in Les Ateliers Claus, in een performance waarvan nu al aangekondigd wordt dat oordopjes onontbeerlijk zijn om het bij te wonen.

(Klik hier om mijn recensie te lezen van het Neubauten-optreden van de vorige tournee, en hier om mijn recensie te lezen van hun tournee van hun 25-jarig jubileum.)