Goethes Erben + The Arch: Een reis doorheen de tijd

Goethes Erben kwam, zag en overwon, en dit in België, meer bepaald in Waregem. De groep was erg succesvol in de jaren negentig, maar leek intussen wat vergeten te zijn. Op het laatste optreden van Goethes Erben in België, op het Black Easter festival in 2019, speelden ze voor amper een honderdtal mensen. Daarna leken toekomstige optredens in ons land onwaarschijnlijk. Maar kijk, plots herinnert iedereen zich de legendarische groep rond Oswald Henke, die ons dan ook trakteerde op een tijdsreis doorheen zijn werk.

Het was een moeilijke tocht richting Waregem, want een Leuvenaar moet daarvoor over de Brusselse ring, en daar verlies je altijd veel tijd mee. En zelfs al hou je daar rekening mee, het is altijd nog erger dan verwacht. We komen dus net op tijd de zaal van CC De Schakel binnen om het begin van het voorprogramma mee te pikken. En dat wilden we niet missen, want het Breendonkse The Arch heeft net een nieuwe plaat uit, en die vonden we zeer goed.

The Arch had aangekondigd heel wat uit die nieuwe ‘Sanctuary Rat’ te spelen, en daar houden ze zich aan. In wezen kunnen we het optreden in twee helften delen. In de eerste helft komen de nummers uit ‘Sanctuary Rat’ aan bod, waaronder prachtnummers als ‘Clear Fields’, het titelnummer, of de opener ‘Devil’s Breed’, die vanuit een zacht pianodeuntje evolueert naar orkestrale bombast. In de tweede helft komt dan ouder werk aan bod, met uiteraard wat nummers uit voorganger ‘XII’ uit 2019, maar ook en vooral oude klassiekers als ‘Babsi Ist Tod’, ‘Stay Lay’ en ‘Ribdancer’. 

Want The Arch gaat al mee sinds 1986, en het is verrassend hoe fit de groep er nog steeds uitziet. Vooral zanger Gerd Van Geel lijkt het elixir voor de eeuwige jeugd gevonden te hebben, en zingt in elegante poses zijn ziel tentoon. Ian Lambert vuurt in zijn lange leren jas uit de jaren tachtig giftige beats van achter zijn toetsenbord, en de gitaristen Ivan Moons en Pieter De Clercq voegen venijnige gitaren toe. Het optreden wordt geweldig ontvangen door het publiek, en achteraf hoor ik verschillende lovende commentaren over het voorprogramma, dat in deze korte tournee van drie dagen mee zal reizen met Goethes Erben.

Dan is het wachten op het hoofdgerecht. Als de lichten uitgaan, komen de muzikanten het podium op, en spelen ze een uitgestrekte bastoon, gaandeweg aangevuld met meditatieve geluiden. Als zanger Oswald Henke achter de micro plaatsneemt, oreert hij: “Das Sterben ist ästhetisch bunt …” De eerste zin en de titel van de eerste plaat van Goethes Erben, die begin 1992 uitkwam. Goethes Erben was toen een sensatie in wat men wat ongelukkig de ‘Neue Deutsche Todeskunst’ had genoemd. Ongelukkig, want haast iedereen die onder die noemer viel, haastte zich om zich ervan te distantiëren.

U kunt zich voorstellen dat new wave en gothic in de jaren tachtig erg populair waren in Duitsland, en dan vooral in West-Duitsland, dat overspoeld werd door Neue Deutsche Welle. Het was de koude oorlog, en de Deutsche Demokratische Republik (DDR) – het communistische Oost-Duitsland – liep altijd al een paar jaar achter op het westen (al werden daar ook zeer interessante dingen gemaakt). Toen in 1989 de muur viel, kwam er een heel reservoir aan jonge mensen vrij, waarvan alvast een deel zich in het zwart begon te tooien en zou zorgen voor de grootste gothicscene ter wereld.

Goethes Erben ziet het levenslicht in Bayreuth in 1989, en had de ambitie om muziek en theater te combineren. En ja, de mix van expressieve zwarte poëzie op onheilspellende synthtonen, die geïntroduceerd was door Goethes Erben, werd er populair en kreeg zelfs veel navolging. Die stijl wordt ook goed weergegeven in ‘Die Form’ uit 1995. Wie had trouwens gedacht dat Goethes meteen in huis ging vallen met zo’n oude nummers? We worden terug vervoerd naar de jaren negentig, waarin we inderdaad drommen afzakten om helden als Goethes Erben, Das Ich, Lacrimosa, Project Pitchfork, The Eternal Afflict, Canva Y Nada en Love Like Blood aan het werk te zien, of om naar fuiven te gaan waar die muziek gespeeld werd. ’s Ochtends trok die stoet aan zwarte jassen en gewaden weer richting station om de eerste trein huiswaarts te nemen.

Oswald Henke heeft voor het concert een ‘Kiste der Erinnerungen’ mee op het podium. “We zullen eens zien wat daar allemaal in zit.” De soldatenjas uit de achttiende eeuw kondigt natuurlijk ‘Zinnsoldaten’ aan, en de adellijke witte jas ‘Märchenprinzen’. Die attributen gaan al mee van in de beginjaren. Oswald springt nog steeds als een bezetene het podium rond, maar lijkt toch verrast te zijn dat het publiek zo enthousiast reageert. Het optreden is nu al een succes, terwijl de groep nog niet zo lang geleden afgeschreven leek in België.

Een deel van het succes heeft wellicht te maken met de locatie. Waregem was jarenlang het mekka van de Belgische gothicscene. Eind 1992 begon vzw The Invitation hier gothicfuiven te organiseren, waar mensen van heinde en ver naartoe kwamen om de nacht onder gelijkgezinden door te brengen. Het waren ook echt magische nachten. Ik herinner me de eerste keer dat ik The Steeple in Waregem bezocht. Mijn mond viel letterlijk open. Hoe bleef die mensen hun haar omhoog staan? Dit was voor mij het paradijs. Hanekammen van twee meter hoog, Curekraaiennesten, extravagante make-up, strakke leren pakjes … Je kon het zo gek niet bedenken, of iemand liep hier zo rond.

Na een aantal succesvolle fuiven begon The Invitation ook concerten te organiseren in Waregem, in The Steeple of in ’t Gaverke. Voor de vele Duitse groepen die ik daarnet opnoemde was België vaak het eerste buitenlandse optreden, en ja, ze konden hier op heel wat aandacht trekken. Er bestond een reëel enthousiasme rond deze scene, en die werkte aanstekelijk. Ook elders in België begonnen mensen dingen te organiseren. Zoals in Sint-Niklaas, waar behalve fuiven vanaf 1994 ook het magazine Dark Entries verscheen, dat dit zwart volkje op de hoogte moest houden van de nieuwigheden in de scene. (En misschien heeft het succes van dit optreden ook te maken met de onlangs opgerichte facebookgroep ‘The Steeple Memories’, waar mensen herinneringen aan deze mooie tijd delen.)

Het concert vervolgt met ‘5 Jahre’, een verhaal over een psychiatrisch patiënt. Oswald heeft korte tijd als psychiatrisch verpleegkundige gewerkt, en heeft daar duidelijk veel inspiratie opgedaan voor zijn vaak lange, complexe en vooral erg zwartgallige teksten. ‘Stadt der Träume’ is eigenlijk geen nummer van Goethes Erben, maar van Artwork, een project van Jochen Schoberth die verschillende zangers uitnodigde om met hem te werken. Het nummer werd evenwel klassiek, en wordt al een tijdje opgevoerd op concerten van Goethes Erben. Het is fijn om te zien hoe elke muzikant creatief probeert bij te dragen aan de feeërieke atmosfeer van het nummer.

Intussen heeft iedereen begrepen dat Goethes Erben een soort overzicht zal geven van zijn werk in min of meer chronologische volgorde. We maken nu een sprong in de tijd, naar 2001. Na de tegenvallende verkoop van ‘Schach ist nicht das Leben’ – een plaat die geproducet was door FM Einheit, en die in Vlaanderen nog vrij goed ontvangen werd – sloeg Goethes Erben terug met zijn meest succesvolle plaat ooit: ‘Nichts bleibt wie es war’. En hier blijkt weer dat Goethes het publiek wil verwennen, want er wordt veel uit gespeeld: ‘Der Eissturm’, het titelnummer (dat eigenlijk een Duitse vertaling is van ‘Shockwaved’ van Still Silent, waar Peter Spilles van Project Pitchfork op meezong), ‘Himmelgrau’ en ‘Vermisster Traum’ (waar de obligate rode pop voor uit de doos komt).

Met ‘Lebend lohnt es’ krijgen we nog een stuk uit ‘Dazwichen’ uit 2005. De cd is gebaseerd op het muziektheaterstuk ‘Schattendenken’, want Goethes Erben heeft de ambitie om theater te brengen nooit opgegeven, en heeft vaak zijn frustratie geuit over het feit dat het toch meer als een muziekgroep gezien werd. In 2007 kondigt het duo – van 1990 tot dan bestaand uit Oswald Henke en Mindy Kumbalek – aan om voor onbepaalde tijd in pauze te gaan, na een aantal uitverkochte afscheidsconcerten.

Oswald Henke richt in 2007 fetisch:Mensch op, dat erop gericht is op te treden, maar zeker geen platen wil uitbrengen. In 2009 omringt hij zich met jonge mensen voor de groep ‘Henke’, dat eigenlijk een rockgroep wil zijn zonder het theatrale aspect. De groep speelt vanavond trouwens verschillende nummers van Henke, want met de poëtische spreekzang van Oswald blijft de muziek toch altijd een beetje als Goethes Erben klinken. Met Henke speelde Oswald live trouwens ook nummers van Goethes Erben, en er waren zelfs speciale ‘Henke spielt Goethes Erben’-concerten.

Het lag dus in de lijn der verwachtingen dat Goethes Erben heropgericht zou worden. Dat gebeurt in 2015, en het eerste wapenfeit is een gemeenschappelijke single met gothicoon Sara Noxx. Goethes Erben is vanaf dan enkel nog Oswald Henke. Mindy Kumbalek laat weten zich definitief uit de muziek terug te trekken. Het eerste grote project is ‘Menschenstille’, een muziektheaterstuk over zelfmoord uit 2015 waarvoor Oswald met verschillende componisten samenwerkt. Al snel steekt Tobias Schäfer, de toetsenist van Henke, er bovenuit, en hij schrijft de muziek voor ‘Am Abgrund’ uit 2018, waaruit we vanavond ‘Lazarus’ en ‘Darwins Jünger’ voorgeschoteld krijgen.

“Toen we de set voor deze avond samenstelden, zag ik dat we niets uit ‘X’ hadden voorzien. We hebben voor jullie het bijzonder vrolijke ‘Xenomelie’ uitgekozen.” ‘X’ uit 2023 is de tiende studioplaat van Goethes Erben. Tenzij Oswald natuurlijk nog van mening verandert, is het ook de laatste studioplaat. Ik ben benieuwd wat er zal volgen, want de groep is de afgelopen jaren bijzonder creatief geweest. Misschien denken ze eerder aan liveplaten of andere formaten om muziek uit te brengen.

De muziek voor ‘X’ werd alweer geschreven door Tobias Schäfer, maar die verliet de groep nog voor het einde van de tournee. De groep moest dus nieuwe leden zoeken, en dat is goed gelukt. Drummer Markus Köstner is trouwens helemaal niet nieuw, maar gaat al mee van in de jaren negentig. Tom Rödel speelde ook mee in de tournee van ‘X’, maar mag nu van gitaar naar toetsen overschakelen. Gitarist Dome is evenwel een totale nieuwkomer, en je voelt dat hij nog wat onwennig is. En dan is er nog cellist Benni Cellini, die eerder al meespeelde in het ‘kamermuziekensemble’ Goethes Erben, waar ik later nog op terugkom.

Afsluiten doen Goethes Erben met ‘Sitz der Gnade’ uit 1997, dat eigenlijk een Duitse vertaling is van ‘The Mercy Seat’ van Nick Cave. Tekst en muziek klinken evenwel zo origineel dat het eigenlijk een nummer op zichzelf geworden is. Oswald kon misschien klagen over de verkoopcijfers van ‘Schach ist nicht das Leben’, dat gelijktijdig uitkwam, maar hier had hij een hit beet, en de manier waarop het vanavond gebracht wordt is subliem: startend met zacht tromgeroffel en gitaargetokkel, en dan steeds verder uitdeinend. Als de band in chaos uitbarst, maakt Oswald een diepe buiging en verdwijnt, niet snel erna gevolgd door zijn muzikanten.

Nu goed, het publiek blijft applaudisseren tot Oswald en zijn bende terugkomt en ‘Verstümmelung’ speelt. Het nummer is nog niet gedaan, of Oswald declameert: “Wenn das Meer sich blutrot färbt …” Het publiek reciteert mee: “… der Himmel von schwarzen Wolken bedeckt ist, und die Vögel aufgehört haben zu singen …” Yep, Das Ende was de apocalyptische hit op de zwarte dansvloeren van de jaren negentig, en doet hier nog steeds de haren rechtkomen. Dansen maar, want morgen vergaat de wereld! Daarna verlaat de groep opnieuw het podium.

Als het aanhoudend applaus hem nogmaals op het podium dwingt, kan Oswald het niet laten om even met onze leeftijd te spotten: “Jullie zijn toch moe, of niet?” Er volgt een heerlijk romantisch intermezzo met ‘Seelenschatten’, een nummer uit 2020 van het eerder vermeldde kamermuziekensemble Goethes Erben, waarin Oswald zich liet begeleiden door de klassiek geschoolde pianist Sebastian Boettcher en cellist Benni Cellini. Ik had niet verwacht dat Goethes vanavond zou spelen uit de pracht-cd ‘Flüchtige Küsse’ van dit ensemble, en laat het me des te meer welgevallen.

Goethes Erben heeft ons een overzicht gegeven van heel hun carrière, en deed er duidelijk alles aan om het publiek te bekoren, zonder evenwel de eigenzinnigheid te vergeten die altijd karakteristiek is geweest voor de groep. Nadat de groep nog ‘Mensch sein’ speelt uit de succesplaat ‘Nichts bleibt wie es war’, windt Oswald er geen doekjes rond: “Jullie zijn een betoverend enthousiast publiek. Ik denk niet dat het de laatste keer is dat we in België spelen. En nu zijn jullie allemaal moe, dus ga alsjeblieft naar huis.”

Foto’s: Luc ‘Who Cares’ Luyten

Setlist The Arch: Clear Fields / 9,81 / Sanctuary Rat / Devil’s Breed / Cocks Populi / Babsi Ist Tod / Joan’s In Prison / Stay Lay / Ribdancer / Eyes Wide Open

Setlist Goethes Erben: Das Sterben ist ästhetisch bunt / Die Form / Zinnsoldaten / Märchenprinzen / 5 Jahre / Stadt der Träume / Der Eissturm / Nichts bleibt wie es war / Himmelgrau / Vermisster Traum / An jedem Haar / Lebend lohnt es / Wer mich liebt / Lazarus / Darwins Jünger / Xenomelie / Sitz der Gnade

Bis 1: Verstümmelung / Das Ende

Bis 2: Seelenschatten / Mensch sein