Misschien was het nodig dat Dimi me even openlijk aanmaande om mijn belofte waar te maken om deze plaat van Der Blaue Reiter te bespreken. Toegegeven, ik kruip tegenwoordig nog maar zelden in mijn pen voor Dark Entries. Een aanslepende depressie gecombineerd met energievretend werk en muzikale projecten maken dat ik hier weinig tijd meer in steek.
Maar zie, ik heb de moed der wanhoop weer samengeraapt, en zit achter mijn computer. Ik heb namelijk goede redenen om deze plaat te bespreken. Ik hou enorm van cd’s met historische thema’s, en als dat thema de koude oorlog is, dan ben ik al helemaal in mijn nopjes. ‘United, Yet Divided’ bevat 8 nummers rond het thema van de strijd tussen oost en west na de tweede wereldoorlog.
Voor Der Blaue Reiter is het alweer een oefening in een stijl die ze intussen goed onder de knie hebben. In het verleden maakte de groep al cd’s rond de ramp in Tsjernobyl en de Eerste Wereldoorlog, thema’s die zich uitstekend lenen voor hun mix van dreigende dark ambient en bombastische neoklassiek.
‘United, Yet Divided’ snijdt dus het thema van de koude oorlog aan. Daar is wat inhoudelijk werk aan te pas gekomen, want de teksten gaan in op verschillende aspecten van de spanningen in Europa tussen 1945 en 1989. Doch deze bestaan eerder uit momentopnames die het geheel niet altijd recht aandoen. Met andere woorden: we zien een paar bomen, maar zeker niet het bos. Dat het een ingewikkeld en donker woud is, hoeft hier niet bij gezegd te worden, en het is op zich al fijn dat we met Der Blaue Reiter het bos intrekken.
Veel aandacht gaat naar de opdeling van Duitsland in oost en west. Dat begint met ‘East and West (Occupation under Soviet – 1945-1948)’. ‘After years of despair, a country drenched in sadness’ is de openingszin, maar is in mijn ogen al wat misleidend. Ik ben zeker van mening dat we aandacht moeten hebben voor het lijden van de Duitsers tijdens en na de wereldoorlog, doch we kunnen er ook niet omheen dat Duitsland de oorlog gestart is en dat een groot deel van de bevolking meegegaan is in de waanzinnige denkbeelden van de nazi’s. Dat het land na de oorlog inderdaad bezet werd door de geallieerden - waaronder de Sovjets - maakt van de Duitsers nog geen onschuldige schaapjes, terwijl ze hier voorgesteld worden als louter slachtoffers.
Ook problematisch is dat in de verschillende nummers over Duitsland, de schuld voor de deling bijna uitsluitend aan het communistische Oost-Duitsland wordt toegewezen. Nu is het zeker zo dat het de Oost-Duitsers zijn die muren en prikkeldraad rond hun dictatuur hebben opgericht, maar als we zuiver naar de opdeling van het land kijken, dan is de verantwoordelijkheid van de westerse grootmachten – de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, die elk ook een bezettingszone beheerden – toch erg groot.
Het zijn de westerse zones die in 1948 de krachten bundelen, een eengemaakte economische zone oprichten en de Duitse Mark invoeren. Een jaar later zijn het ook de westerse grootmachten die als eerste van hun zones een onafhankelijk land maken: de Bundesrepublik Deutschland (BRD). De oosterse Deutsche Democratische Republik (DDR) werd pas nadien opgericht, en het was wel een beetje van moeten.
Er zijn goede redenen om aan te nemen dat onder meer Stalin helemaal niet stond te wachten op een onafhankelijk Oost-Duitsland, maar liever een neutraal verenigd Duitsland zou zien, naar analogie met het eveneens bezette Oostenrijk. In dat verband wijzen we er ook op dat het westen als eerste een militaire alliantie opricht in 1949: de NAVO, dat een hoofdrolspeler zou worden in de koude oorlog. Het is pas als in 1955 ook de BRD lid wordt van de alliantie – toch een grote provocatie – dat de communistische landen het Warschaupact oprichten, opnieuw een reactie op de westerse strategie.
Dit alles mag ons natuurlijk niet doen vergeten dat Oost-Duitsland – en bij uitbreiding de verschillende communistische regimes in het oosten van Europa – een dictatuur was waarin een almachtige partij de plak zwaaide en waarin vrije meningsuiting plaats moest maken voor ideologisch conformisme. Dat is vast ook de reden waarom de cd van Der Blaue Reiter vooral over het communistische oosten handelt.
In ‘The Air Bridge (Western Berlin isolated – 1948)’ gaat het over de luchtbrug die het westen instelt om West-Berlijn te bevoorraden. De Sovjets hadden de stad – die midden in hun bezettingszone lag – immers afgesloten. Men kon de stad niet meer via land bereiken, en zo kwam de voedselbevoorrading onder druk. Dat dit gebeurde als reactie op de economische hervormingen in het westen van het land, zal je hier opnieuw niet vernemen, net zomin als het feit dat de luchtbrug maar een doekje voor het bloeden was dat helemaal niet in staat was om de stad duurzaam te bevoorraden en dat iedereen opgelucht ademhaalde toen de blokkade na 11 maanden opgeheven werd.
‘A Cold War (Soviet and USA hungers for power – 1947-1991)’ is het enige nummer dat evenredig aandacht aan oost en west besteedt. Het handelt om de wapenwedloop inclusief nucleaire dreiging die de grootmachten uitbouwden gedurende de koude oorlog. Er wordt in dit lied al een eerste keer een band gelegd met vandaag, want we maken momenteel een nieuwe wapenwedloop mee. Oorlogen en hun gevolgen zorgen opnieuw voor angst.
Op ‘The Hungarian Revolution (1956, The 23rd of October)’ dwalen we af naar een ander land. Hongarije stond in de Tweede Wereldoorlog eveneens aan de foute kant. Het beoogde daarmee in de eerste plaats gebiedsuitbreiding, maar had tevens een extreemrechts regime dat niet gespeend was van antidemocratische en antisemitische tendensen. Na de oorlog kreeg het een erg repressief stalinistisch regime inclusief showprocessen met verzonnen beschuldigingen tegenover dissidenten.
Dat dit regime slechts weinig steun genoot onder de bevolking werd duidelijk in 1956 tijdens de Hongaarse Revolutie. Vreedzame betogingen werden hardhandig aangepakt en namen in omvang en agressie toe. De sovjettanks rollen twee keer Budapest binnen. Een eerste keer op vraag van de regering om de stabiliteit van het land te bewaren en een nieuwe regering in het zadel te brengen, een tweede keer als de Sovjets vinden dat de nieuwe regering te veel hervormingen wil doorvoeren en zich wil onttrekken aan de sovjetinvloed.
We maken nog een vreemdere excursie op ‘Death to the Tyrant (Spain under Franco – 1939-1975)’. Vreemd omdat Spanje onder Franco algemeen niet wordt beschouwd als een partij in de koude oorlog. Het extreemrechtse land was overduidelijk geen deel van het democratische westen noch van het communistische oosten, en zou pas jaren na de dood van Franco en de democratisering van het land toetreden tot de NAVO.
Het is ongetwijfeld onder invloed van de Catalaanse vrijheidsstrijder Sathorys Elenorth – inderdaad de man die de muziek op deze cd heeft gecomponeerd – dat Spanje ook aan bod komt. Het nummer gaat niet gepaard van een tekst van medegroepslid Cecilia Bjärgö – bekend van onder meer Arcana – maar in het boekje is een tekst van de Chileense dichter Pablo Neruda opgenomen die deze voor zijn vriend Federico García Lorca heeft geschreven, een van de bekendste slachtoffers van de dictatuur van Franco. Het valt ook op te merken in het kader van dit werk dat Neruda bekend staat als een fervente Stalinist, wat ook het beeld rechttrekt dat dit werk eenzijdig het communisme bekritiseert.
Dat communisme krijgt er wel weer van langs op ‘United, Yet Divided (The Berlin Wall – 1961-1989)’, dat over de bouw van de ‘antifaschistischer Schutzwall’ (antifascistische verdedigingsmuur) in Berlijn handelt, een muur die niet zozeer nodig was om de bevolking van de DDR te beschermen, maar vooral de leegloop van arbeidskrachten via West-Berlijn wou tegengaan. De muur staat symbool voor de koude oorlog, en de val van de muur voor het einde van de spanningen. Dat is het punt waar we nu aanbeland zijn.
Maar is het wel degelijk allemaal voorbij? Op ‘In a Distant World (The worry is back – 2019)’ wordt dat in vraag gesteld. De koude oorlog is wel voorbij, maar zoals eerder aangehaald zitten we nu weer in een periode van toenemende internationale spanningen. Tussen de NAVO en Rusland zijn de spanningen nooit verdwenen, wat de afgelopen jaren tot een climax leidde in het conflict in Oekraïne. Afspraken tussen de grootmachten rond nucleaire wapens worden niet verlengd…
Ook in Europese Unie voelen we nog steeds de verschillen tussen oost en west. Vele landen uit de communistische invloedssfeer zijn vandaag lid van de NAVO en zelfs van de Europese Unie, doch sommige landen hebben thans autoritaire leiders verkozen die niet echt op dezelfde golflengte zitten als de oudere lidstaten. De Europese Unie maakt zich zelfs zorgen om de democratie en de rechtsstaat in landen als Polen en Hongarije.
Zo’n excursie naar de huidige tijd is leuk, maar is natuurlijk niet echt wetenschappelijk. De vraag of er wel degelijk iets veranderd is, is altijd dubbel. Wel worden er pertinente vragen gesteld. ‘Being neutral means you always take a stand’, is zo’n zin die me wel raakt in de tekst. Een rake klap voor het vandaag sterk overroepen concept van neutraliteit dat ons eraan herinnert dat wie neutraal wil zijn doorgaans het meest conformistische standpunt overneemt.
Punt is natuurlijk dat ‘United, Yet Divided’ ook geen wetenschappelijk werk is, maar een muzikale uitstap rond een historisch thema. Zoals gezegd is het geheel te fragmentarisch en oppervlakkig om een leek een diepgaand inzicht te geven in de koude oorlog. Maar het thematiseren van historische gebeurtenissen in muziek is dan ook een aartsmoeilijke opdracht. Op zijn minst hebben we hier een geslaagde cd met kille doch aangename muziek dat de luisteraar kan aanzetten om zijn historische kennis bij te schaven. En dat is op zich al een hele verdienste.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten