Sistema Bezopasnosti: In moeilijke periodes heeft het oproepen van eeuwige waarden altijd al positieve gevolgen gehad

Neofolk uit Rusland. Als fans van zowel neofolk als van alles wat Russisch is, moest dit wel onze aandacht trekken. Toen we geconfronteerd werden met het eclectische oeuvre van Sistema Bezopasnosti - oftewel ‘Veiligheidssysteem’ - hadden we al heel snel het gevoel iets speciaals ontdekt te hebben. Toen we te weten kwamen dat de man achter dit project - Vladimir Doronin, ook bekend als VlaD of Letzte Soldat Nord - ook eens onderwees en publiceerde over filosofie, kropen we in onze pen om een paar scherpe vragen te stellen. En uiteraard kregen we evenveel scherpe antwoorden terug over de neofolk in Rusland, Siberische punk, esoterie, spiritualiteit, rebellie en de verhoudingen tussen oost en west.

Dag VlaD. Sistema Bezopasnosti zag het levenslicht in 1993 als een rockgroep. Van 1993 tot 2000 hebben jullie een behoorlijk succes gekend, in heel Rusland opgetreden, en hadden jullie zelfs plannen om op te treden met de Russische rockgrootheden van DDT. Kan je ons meer vertellen over deze aanvangsjaren?

Ja, natuurlijk. Ik heb de rockgroep opgericht in 1991, maar eerst onder een andere naam. Hij heet Sistema Bezopasnosti - Veiligheidssysteem - sinds 1993.

Het was een chaotische maar erg interessante periode. Er waren grote veranderingen aan de gang in ons land, in onze maatschappij en in de levens van de mensen. Crisissen op één gebied werden gecompenseerd door vooruitgang op andere gebieden, onder meer in de kunst. Voor ons waren de jaren 90 een tijd waarin we op zoek gingen naar onszelf en onze creatieve methode en stijl.

We hebben een paar demo’s opgenomen en brachten onze eerste plaat uit in 1994. Er waren een hoop ondergrondse concerten en festivals die echt massa’s mensen verzamelden. Tegen het midden van de jaren 90 werden we echt bekend in bepaalde kringen en stonden we aan het hoofd van de Siberische punkbeweging. Siberische punk heeft een aparte plaats verworven in het geheel van de punkbeweging. Geografisch draaide het om drie steden: Tjoemen, Omsk en Novosibirsk.

Bij ons lag de focus niet op het imago en de muziek, maar op onze intellectueel-poëtische kant. Siberische punk onderscheidde zich door zijn harde en rigide stijl. Het was nooit georiënteerd naar de westerse analogieën. Het had vaak wortels in de folk, met een ruwe garage-sound. We deden alles zelf, in lijn met het ‘Do It Yourself’-principe: we bouwden onze eigen instrumenten en apparatuur, soldeerden onze eigen snaren, hadden zelfgebouwde drums en percussie-instrumenten, handmatig geverfde posters… Zelfs de opnames werden door onszelf gekopieerd en verdeeld. We gebruiken nog steeds dit principe en al de ervaring die we daarmee hebben. Langzaam maar zeker geraakten onze cassettes over heel het land verspreid.

Joeri Chevchuk van DDT hoorde voor het eerst van ons in 1996 en nodigde ons uit om met hen op te treden. Zo traden we voor het eerst in een groot stadium op. We hadden een warme relatie met DDT. We hebben van hun raad gebruik gemaakt en onze eigen huisstudio gebouwd. We begonnen buiten Siberië beginnen op te treden, in de Oeral, in Moskou en sinds 2000 ook in Sint-Petersburg.

Bij het begin van het nieuwe millennium hebben jullie een draai genomen richting neofolk. Waarom deze stijlverandering? Heeft het de positie en het succes van Sistema Bezopasnosti beïnvloed?

Ik ben al heel lang een muziekliefhebber. Ik blijf steeds uitkijken naar nieuwe uitgaves en heb een enorme interesse in diverse muziekstijlen gaande van klassieke muziek tot avant-garde, van folk, reggae en jazz tot zwaardere muziek als metal, industrial, noise en electro. Ik blijf dus niet steken in een genre.

Onze stijlverandering was een echte revelatie voor ons label, maar ook voor het publiek en voor de muzikanten met wie ik apocalyptische folk of dark folk begon te spelen. Het was niet zo populair in Rusland, behalve in kringen van echte muziekliefhebbers. Ik had ook geen weet van dit soort rockmuziek. Wij noemden de stijl die we speelde ‘experimentele psychedelische punk rock’. We voelden ons verwant aan groepen als Swans.

Op een dag, toen we rituele muziek aan het spelen waren, vertelde de drummer van Grazhdanskaya Oborona (Volkswacht) - die deelnam aan de opname van onze platen - ons over een groep die Current 93 heette. Hij zij dat onze stijl heel erg op de hunne leek. Ik heb een plaat van die groep gevonden, heb ernaar geluisterd en heb begrepen dat ze grote gelijkenissen met ons vertoonden. Wij hebben nooit iemand gekopieerd. We speelden gewoon wat we zelf wilden. Soms gingen we ervan uit dat we de enigen waren die zo klonken, en zelfs nu denk ik dat er weinig gelijkaardige groepen zijn. Maar we hoopten wel dat er elders ook iemand zou zijn die dezelfde soort muziek maakte. Het is interessant dat ik nu vindt dat Current 93 psychedelische rock speelt met een ruwe garage-sound, hetgeen me doet denken aan ons geluid in de jaren 90. Zelf wil ik een heldere en klare klank hebben.

Mijn opleiding en zelfstudie hebben ook een belangrijke rol gespeeld in de stijlverandering. Ik heb eerst klassieke gitaar geleerd, gecombineerd met folkzang. Als student ging ik op folkexpedities in Siberië en de Oeral, om in afgelegen dorpen folklore, muziek en epossen te verzamelen. Mijn tweede opleiding is culturoloog en mijn derde filosoof.

Dit alles leidde - in combinatie met mijn enthousiasme voor het esoterische - langzaam tot een verandering in mijn wereldbeeld. Ik heb mijn interesses verbreed, ben de onderwerpen van mijn liedjes beginnen veranderen alsook mijn muzikale prioriteiten. Onze transitie naar neofolk gebeurde dus niet welbepaald zoals in andere groepen, waar de artiesten een muziekstijl kiezen die hen nauw aan het hart ligt. We zijn op natuurlijke wijze hiertoe gekomen, door vooruitgang en creatieve ontwikkeling.

De stijlverandering had geen impact op ons succes, in positieve noch in negatieve zin. Ik had het gevoel helemaal opnieuw te beginnen, maar ik had wel al een hoop ervaring. Ik hou van de Noorse groep Ulver, die begonnen zijn met black metal te spelen en later meer zijn gaan experimenteren om tot eclectische ambient te komen.

In feite zijn de cd’s van Sistema Bezopasnosti erg verschillend. De verscheidenheid is verbluffend. Wat beweegt je om zo’n gevarieerde dingen te maken?

Ik ben bewogen door de drang om de wereld een hoop dingen te vertellen, door mijn creatieve passie, door mijn zoektocht naar zin… Het is een soort wens om het onrecht van de materiële wereld te weerstaan. Op een nummer op de cd ‘Martian Dust’ zing ik: ‘Ik wil heel erg graag winnen, maar als ik verlies wil ik het doen op een manier die zinvol is.’

Als ik hindoeïstische terminologie zou verwoorden, zou ik zeggen dat ik bewogen word door raga en dvesha. In andere woorden: liefde voor wat me nabij is (raga), en haat voor de dingen die mijn ziel niet kan aanvaarden (dvesha). Dit zijn eeuwige invloedrijke begrippen die verwoord zijn in de filosofische wet van het samenvallen van tegengestelden.

Ik ben onder de indruk van de hoeveelheid creatieve gedachten, magie en kunst die de overwinning van de geest vieren, gemaakt door interessante, getalenteerde en moedige mensen: kunstenaars, vernieuwers, demiurgen, romantici en helden die altijd maar blijven vechten, ondanks alles. Al die eenzaten blijven me ontroeren. Ze zijn onopvallend maar blijven geloven in wat ze doen en in de juistheid ervan.

De laatste cd ‘Antidote’ bevat covers van verschillende artiesten. We zijn vertrouwd met neofolkgroepen als Current 93, Death In June en Coil, maar de Russische groepen op de plaat zijn hier onbekend. Het lijken vooral Siberische groepen te zijn. Jullie waren een deel van de Siberische sien en hadden nauwe relaties met verschillende groepen. Kan je hier meer over vertellen?

Ja, we waren een deel van de ondergrondse Siberische sien. In de jaren 90 vervoegden we het zogenaamde Moskou Rock Laboratorium, maar dat was puur formeel. Hoewel we tegenwoordig ver verwijderd zijn van de Siberische punk, kan het niet ontkend worden dat de beweging een grote impact op ons had, zoals wij ook een hoop nieuwe dingen bijgedragen hebben aan deze sien. Dit is waarom ik de meeste oude Siberische groepen respecteer. Bovendien vind ik dat de beste Russische groepen uit Siberië komen, al is het niet onmogelijk dat er iemand niet met deze stelling instemt.

De ‘Antidote’-plaat is een eerbetoon aan het talent van deze componisten, ter nagedachtenis van diegenen die ons reeds verlaten hebben. Sommigen zijn bekend in Rusland, anderen blijven ondergewaardeerd. Ik probeer mijn visie te geven op nummers van andere mensen, maar wil ze tegelijkertijd gevoelsmatig zo zingen alsof ik ze zelf geschreven zou hebben. De Russische auteurs waarvan ik nummers overneem zijn mensen die ik zelf gekend heb. We hebben dezelfde podia gedeeld, of elkaar onderweg tegengekomen. Voor de buitenlandse auteurs heb ik muzikanten gekozen waar ik me nauw bij betrokken voel of waar ik mee samengewerkt heb.

Ik wou een soort symbolische band weergeven, een analogie tussen verschillende muzikale tradities. Ik wou bewijzen dat creatieve wegen kunnen verschillen, maar dat de betekenis en het doel gelijk kunnen lopen. Iemand schreef in een commentaar: ‘Voor mij zijn deze nummers een antidote geworden, een geneesmiddel voor de verschrikkingen in het leven. Zij tonen de weg naar ongekende hoogtes en hebben mijn leven op een schitterende en onuitwisbare manier getekend.’

Sommige groepen - in het bijzonder Instruktsiya po vyzhivaniyu (Overlevingshandleiding), met wie je intensief hebt samengewerkt - werden beschuldigd van antisemitisme. Instruktsiya po vyzhivaniyu schreef een berucht nummer ‘Dood een jood’. Zijn deze aantijgingen gegrond, of is er sprake van provocatie of een misverstand?

Ik ben niet de auteur van het nummer waarover je praat, dus ik kan je geen objectief antwoord geven. Het werd lang geleden geschreven, in de jaren 80, en ik denk dat de meeste mensen het fout geïnterpreteerd hebben. Ik geloof niet dat het een oproep was om te handelen, maar eerder dat het inging op een fenomeen dat op dat ogenblik leefde. Het sprak over een belangrijk probleem in onze samenleving. Het nummer is een verwijzing naar het nummer ‘Kill The Poor’ van Dead Kennedys, waar we een parallel mee wilden maken.

VlaD, jij doceert filosofie aan de Staatsuniversiteit van Tjoemen. In welke zin beïnvloedt dat je werk met Sistema Bezopasnosti?

Mijn creatieve werk is mijn belangrijkste activiteit, maar wetenschap is er nauw mee verbonden. Ik doceer inderdaad aan de universiteit en heb les gegeven aan het Instituut voor Cultuur. Dankzij de wetenschap kan ik een hoop kennis verzamelen, het systematiseren en mijn eruditie vergroten. Dat heeft me erg geholpen in mijn kunst. Het heeft me geholpen om conceptueel te werken, op een holistische manier en met een specifieke methodologie.

Mijn tweede opleiding als culturoloog heeft me geholpen om een specialist te worden op gebied van cultuur en postmodernisme. De presentatie van mijn onderzoek ‘Rockcultuur als de moderne belichaming van de heldentraditie’ heeft me de kans gegeven om een basis te vinden voor deze kennis. Overigens behandel ik in dit werk de problemen van postmodernisme en tradities, en het belangrijkste hoofdstuk gaat over dark folk. Onverenigbare dingen verenigen zich dus in mij: wetenschappelijke kennis en esoterische kennis. Hoewel ik voornamelijk een mystiek en mythologisch wereldbeeld heb, kan ik dat kritisch evalueren en de zaken objectief bekijken dankzij de wetenschap.

Je bekritiseert het verlies aan idealisme en spiritualiteit in de moderne maatschappij. Kan je ons meer uitleg geven bij je analyse?

Deze thema’s zijn niet meteen in mijn nummers verschenen, en evenmin zijn ze er per ongeluk in terechtgekomen. Dit wereldbeeld heeft zich geleidelijk aan gevormd. Het begon op het niveau van algemene gevoelens en empirische observaties. Later pas, toen de wetenschap me geleerd heeft om te analyseren, heb ik de werken gelezen van Lyotard, Toynbee, Marcuse, Heidegger, Sprengler, Fukuyama en vele anderen. Ik vergeleek, zag parallellen, noteerde algemene wetmatigheden… Zo begonnen kleine elementen een plaats te vinden in een bepaald systeem aan opvattingen. Gesprekken over de neergang van de moderne beschaving en het verlies aan spirituele idealen in de maatschappij zijn al lang aan de gang, en niet enkel in wetenschappelijke kringen. Het is niet lokaal, maar wijdverspreid. Het is het belangrijkste probleem dat ik waarneem. Wat kunnen we eraan doen? Hoe kunnen we het rechttrekken? Is een spirituele vooruitgang van de mensheid mogelijk?

Je pleidooi voor ‘dromen, tradities, liefde en kunst’ kan als een oproep voor eschatologie beschouwd worden. Is het niet belangrijk om de echte wereld met al zijn problemen onder ogen te zien?

Kun je de wereld zo bekijken? Wel, het is alvast hoe ik het bekijk! Tradities, liefde, kunst, broederlijkheid en vriendschap zijn eeuwige waarden, en van hen dromen is zo natuurlijk… In onze pre-sacrale tijd zijn deze thema’s meer actueel dan ooit tevoren. Hen in herinnering brengen is meer dan een oproep, het is een alternatief, het is de basis. Het is een van de varianten, een van de mogelijkheden als we de keuze moeten maken tussen wat rechtvaardig is en wat gemakzuchtig is. Misschien is het wel de weg naar de volgende ontwikkeling van de moderne mens. Ik geloof niet dat deze weg naar vernieling leidt, maar naar creatie. In alle tijden heeft het oproepen van eeuwige waarden positieve gevolgen gehad in moeilijke periodes. Het is natuurlijk een idealistische visie, en ik moet me steeds opnieuw verzetten tegen de verlokkingen van de materialistische wereld. Maar ik weet ook dat ik op dit pad niet alleen ben.

Je muziek zit vol esoterische referenties: de occulte theorieën van Aleister Crowley, de joodse kabala of de Noorse mythologie van Ragnarok. Waarom kies je ervoor om hierover te zingen? Kan je een rode lijn trekken tussen al deze verschillende onderwerpen en stromingen?

Mijn nummers bevatten veel verwijzingen naar esoterie, literatuur en andere zaken, in de eerste plaats omdat ik geïnteresseerd ben in esoterie. Het geeft mijn wereldbeeld weer. Deze taal ligt me nauw aan het hart. Zoals ik al zei heb ik een mystieke mentaliteit. Esoterie heeft me sterker gemaakt. Het heeft me een vruchtbare bodem gegeven voor mijn creativiteit. Het is een onuitputbare bron. Als ik met iets eens of oneens ben, moet ik er meer over weten.

Er zijn gelijkenissen en verschillen tussen verschillende soorten esoterie. Hen allemaal door elkaar halen zou erg onwetend zijn. Voor mij is het de kracht van het verzet tegen de materiële wereld. Het is met andere woorden een manier om me te verzetten tegen zijn negatieve aspecten. Het is een methode om je onafhankelijkheid te vrijwaren en de link te bewaren met de oorspronkelijke tradities in de cultuur.

Ooit heeft deze esoterische hobby me geholpen om uit een creatieve crisis te geraken. Sistema Bezopasnosti houdt van vrijheid. Het is verzetsmuziek, verzet tegen onrecht, tirannie, tegen vreemde waarden en tegen alle onderdrukkende systemen die aan mensen opgelegd worden. Daarom aanvaard ik maar een systeem: veiligheid tegen agressie en de beperkingen van de materiële wereld.

Langzaam aan bracht mijn opstand me evenwel tot stilstand. Ik werd wanhopig. Ik begon te beseffen dat ik deze manier de wereld niet kon veranderen. Het was onmogelijk om alleen de confrontatie aan te gaan. Op een dag zal mijn kracht ontoereikend zijn. Ik kan me niet alleen verzetten. Ik heb die kracht niet. Ik zal mijn hoofd stoten tegen de muur van de echte wereld als ik me gewoon rechtlijnig blijf verzetten. Het is zoals Joe Strummer - de zanger van The Clash - zei: ‘ik geloofde ooit dat muziek de wereld kon veranderen, en al besef ik nu dat het niet zo is, ik ga er toch mee door.’

Iets gelijkaardigs gebeurde met mij. Ik ontdekte de esoterie. Ik vond dat ik mijn strategie moest veranderen en de onderwerpen en de focus moest verleggen om het voor mezelf veiliger en effectiever te maken. Dezelfde opstand bleef leven, maar in de plaats van me vlakaf te verzetten tegen de negatieve aspecten van de wereld, vecht ik nu door hen, lok ik ze bewust uit terwijl ik het onwezenlijke systeem van de-sacrale waarden negeer dat in de echte wereld domineert. Ik kies dus voor de positie van de uitlokker die alles negeert wat hem vreemd is of het zelfs veracht. Ik speel het spel door alles te vertalen naar de taal der symbolen, tekens, hinten naar ‘verborgen’ boodschappen en allegorieën.

Ik probeer het veilig te spelen, hun ruimte te omschrijven: een ruimte van macht die gehuld gaat in gothic somberheid, zwarte romantiek en hopen energie. Ik voel me een deel van deze kracht, van deze ruimte die ik bezit waarin ik vrienden en bondgenoten heb. Door zelfkennis van deze subtiele plannen wordt een mens bewust van zijn rol en de mechanismen in de echte wereld. Ik wordt eigenlijk een soort bodhisattva.

Het grafschrift van de filosoof en dichter Gregory Skovoroda luidt: ‘de wereld trachtte me te vangen, maar slaagde daar niet in’. Ik hoop dat het mij ook nooit overkomt. Vroeger zong ik over de zaken die me stoorden, die ik wou veranderen. Nu zing ik over hetgeen ik liefheb, waar ik in geloof, de dingen die me helpen leven, vechten, vooruitgaan, ontwikkelen… Ik ben blij dat het in harmonie is en hoop dat ook andere mensen er iets aan hebben.

Hoe zit het met de status van religie in Rusland? Ik heb het gevoel dat het moeilijk is om de orthodoxe religie te bekritiseren en vooral om op te komen voor de rechten van holebi’s. Dit is verrassend voor een land dat 70 jaar communistisch bewind heeft gekend, waarin geloof werd gemarginaliseerd.

Ik denk dat mensen in andere landen een verkeerd beeld hebben van Rusland, een beeld dat niet met de realiteit overeenkomt en bovenal niet onpartijdig is. Het zijn vooral stereotypen. Ik kan het begrijpen, want alles wat ongewoon is kan waakzaamheid of vijandigheid oproepen. Maar je moet begrijpen dat Rusland een erg groot land met een rijke geschiedenis en een eigen nationale cultuur. Zoals bij elk groot land ging dit niet altijd van een leien dakje en bestaan er tegenstrijdigheden. Grote mijlpalen hebben altijd grote inspanningen en offers gevergd.

Die 70 jaar communisme waren een uitzonderlijke periode op wereldvlak, een enorm experiment. Gedurende die periode gebeurden vele tragische dingen, maar ook heel wat goede zaken. In die tijd was de rol van religie nihil. Intussen is die situatie erg veranderd. Religie neemt nu een belangrijke plaats in. Ze neemt een actieve en notabele rol op, maar we hebben nu andere problemen. De relaties en verschillen tussen mensen met verschillende overtuigingen zijn slechter geworden, en worden soms zelfs agressief, vooral met organisaties die de orthodoxe kerk of de islam vertegenwoordigen. Er zijn al verschillende precedenten en provocaties geweest: verboden op alternatieve concerten, pogroms op tentoonstellingen van avant-garde artiesten en dergelijke. Het is zeker een verontrustende ontwikkeling in onze samenleving.

Heel wat muzikanten in Rusland lijken aangetrokken door ideologische stromingen als de euraziatische beweging of de nationaal-bolsjewieken. Wat denk jij daarvan?

Het komt misschien omdat creatieve mensen graag grootse gebaren maken in de zin van patriotisme of andere emotionele uithalen. Ik kan zeggen dat Sistema Bezopasnosti zich altijd buiten de politiek gehouden heeft en nooit deelgenomen heeft aan eender welke politieke actie. Wij waren nooit lid van een politieke partij. Sommige politieke organisaties hebben getracht ons aan hun kant te krijgen, maar we hebben steeds geantwoord dat we dat niet deden. We hebben zelfs concerten gegeven onder het motto ‘tegen allen’ en ‘voor onszelf’, hetgeen onze apolitieke positie demonstreert.

Ik geloof dat muzikanten een grote impact op mensen kunnen hebben. Mensen luisteren naar hen, vertrouwen op hun kunstzinnigheid… Een muzikant is als een tribuun, en alles wat de muzikant zegt kan op verschillende manieren opgevat worden. Hij moet dus neutraal zijn in tal van zaken. Zelf vind ik politiek iets vies. Het is mijn wereld niet. Ik heb er geen uitstaans mee.

Op ‘De magische lamp van Osama Bin Laden’ (2004) en ‘Nina, Wendy, Ann…’ (2005) zong je respectievelijk over oost en west, tegelijkertijd stellend dat beiden samen horen. We zijn thans getuige van nieuwe spanningen tussen het westen en Rusland, gevoed door leiders aan beide kanten. Het voelt soms aan als een nieuwe koude oorlog. Wat vind jij van die spanningen?

Deze vraag is zeer actueel. We beleven inderdaad dergelijke spanningen. De relaties tussen Rusland en het westen zijn erg afgekoeld en dat is niet goed. We leven in een tijd van zogenaamd postmodernisme, dat gekenmerkt wordt door deconstructie, verdeeldheid, fragmentatie, gebrek aan integriteit en gemeenschappelijke structuren. We zien hoe landen en regio’s vernietigd worden.

Mensen zijn agressiever geworden. Ze zijn nu vijanden. Ze leven in grotere en kleinere megasteden. We zien dat zelfs in de kunsten. Toen rockmuziek domineerde was het verenigd. Je kon niet op je eentje rock spelen, je moest een groep hebben. Dus hadden we rockgroepen. Dark folk is meer iets voor individuen op hun eentje. Ik had vroeger een groep. Nu doe ik alles op mezelf, alleen. Natuurlijk had ik intussen de nodige ervaring opgedaan.

De technische vooruitgang heeft onze kansen en ons potentieel verruimd. Maar het kan het probleem van eenzaamheid op kleine of grote schaal niet oplossen. Ik geloof dat muzikanten, dichters en andere artiesten een grote kans hebben om aan te tonen dat kunst geen nationale of linguïstische grenzen kent. Dankzij kunst kunnen we elkaar begrijpen.

De nationale basis voor folklore of cultuur is geen grond voor verdeeldheid, maar om dialoog te creëren, om gemeenschappelijke punten te vinden. Dit zijn belangrijke onderwerpen in mijn publicaties en in mijn onderzoek. We zitten allemaal in hetzelfde schuitje, en het is belangrijk om te weten naar waar we reizen. Er zijn aanrakingspunten tussen de problemen van de ene en de problemen van de andere. Zelfs het feit dat ik nu ver van je af ben, en toch een interview voor je magazine kan geven, zegt dat mijn publiek contact kan maken en over zaken in dialoog gaan. Hartelijk dank dus dat ik mijn mening kon geven over zulke belangrijke onderwerpen. Ik wens iedereen veel geluk en succes op de weg naar hun transcendente ervaring!