Laibach: Plechtige subversiviteit

Je zou denken dat Laibach na 35 jaar minder subversief geworden is, maar dat leek in de aanloop naar dit concert niet helemaal het geval. Laibach was oorspronkelijk uitgenodigd voor de viering van de uitreiking van de titel van Europese Groene Hoofdstad aan de Sloveense hoofdstad Ljubljana. De Europese Commissie protesteerde evenwel tegen de uitnodiging van Laibach en verbood de organisatoren om het optreden te linken aan de prijsuitreiking.

Officieel zou ‘de ironie die hun muzikale stijl onderbouwt verkeerd begrepen kunnen worden door een publiek dat niet vertrouwd is met het genre’, maar blijkbaar zijn sommige heren daar ook echt overtuigd van het ‘politiek extremistisch karakter van de groep’. Extremistisch in welke richting valt moeilijk te achterhalen, maar daar hebben ze bij de Commissie wellicht hun hoofd niet over gebroken. (Wat een dwaze redenering is het trouwens, om bepaalde kunst niet te programmeren omdat het te ingewikkeld zou zijn. Dat staat gelijk aan het dom willen houden van de mensen.)

Toch had dit concert veel van een plechtige viering met tal van hoogwaardigheden en met officiële toespraken bij de aanvang. Die toespraken werden gelukkig kort gehouden, met als voornaamste boodschap: ‘Ljubljana is een mooie en propere stad’. Fijn. De prachtige Henry Le Boeufzaal - ooit ontworpen door Victor Horta als deel van zijn plan om de volledige wijk te herbouwen in Art Deco stijl (hij kwam echter niet verder dan de Bozar en het Centraal Station) - en de aanwezigheid van het RTV Sloveens Orkest met koor versterken de plechtigheid van het concert nog meer.

Het optreden ving aan met een avant-garde orkestrale interpretatie van Edvard Griegs Olav Tryggvason, een nummer dat maar liefst 25 minuten aansleep en zonder meer verbluffend was. Atmosferische ambient stukken werden vermengd met prachtige orkestrale arrangementen en met pure noise. De diepe stem van Milan Fras klonk als gedonder uit de hel, terwijl Mina Špiler de sterren van de hemel zong. De avant-garde piano van Rok Lopatič werkte schitterend, terwijl Luka Jamnik vanuit zijn Korg nog een flinke dosis chaos toevoegde en drummer Janez Gabrič bespeelde in de rustigere passages zijn cymbalen met een strijkstok.

Het stuk sluit af met ‘Ode an die Freude’ van Beethoven, dat thans dienst doet als Europees volkslied. Wellicht bedoeld om de Europese ambtenaren in de zaal gerust te stellen. Om ze achteraf weer wakker te schudden met ‘Eurovision’. ‘Europe is falling apart!’, klinkt het daarin fors. En ik denk dat ze zich daar vandaag tot op het hoogste niveau bewust van zijn in de Europese Unie.

‘Smrt za Smrt’ (dood voor dood) is één van de vroege nummers, waarin het ter dood martelen van criminelen aan bod komt. Mina Špiler - die een hele avond pure elegantie uitstraalt - lijkt werkelijk gemarteld te worden als ze ijl begint te gillen. En hoewel we aanvankelijk dachten dat de zaal zich niet leende tot videoprojecties, blijkt hoofdideoloog Ivan Novak zijn beelden wel degelijk te kunnen projecteren op een doorzichtig doek dat tussen de groep en het orkest hangt.

‘Bossanova’ is het tweede nummer dat gespeeld wordt uit ‘Spectre’, een conceptplaat waarin Laibach de vele verzetsbewegingen in de wereld - zowel van links als van rechts - op de korrel nam. ‘Now You Will Pay’ verscheen in 2003 op ‘WAT’, een cd die eerder op de koude oorlog en de oorlog tegen terreur inspeelde. Dit nummer handelt daarentegen over de vluchtelingencrisis, en toont weer aan hoe vooruitziend Laibach in zijn apocalytische voorspellingen kan zijn. En hoe tijdloos de clichés over vluchtelingen wel zijn.

They'll come out of nowhere,
They'll enter your state,
The nation of losers,
The tribe full of hate
With knives in their pockets
And bombs in their hands,
They'll burn down your cities
And your Disneylands

Barbarians are here (…)
Whatever you took from them
Now you will pay!

Een stem uit het niets zegt ‘and now something completely different’ en Laibach begint aan zijn set uit The Sound Of Music. Deze nummers werden uitgekozen omdat deze film één van de weinige westerse films is die toegestaan zijn in Noord-Korea, het land waar Laibach deze zomer twee erg gemediatiseerde optredens gaf. De cover van ‘Edelweiss’ is bijvoorbeeld net even hilarisch als de cover van Opus’ ‘Life is Life’ in de jaren tachtig. Op ‘Climb Ev'ry Mountain’ mag Morten Traavik - de Noorse artiest die Laibach naar Noord-Korea heeft gebracht - ook eventjes bewijzen dat hij kan zingen.

Pure kitsch, eigenlijk, maar Laibach weet er weer een subversieve draai aan te geven, door in navolging van hun vriend Slavoj Žižek - de Sloveens postmarxistische filosoof en politieke provocateur - te suggereren dat de hoofdpersonages van de film eigenlijk voorbeeldige burgerlijke nazi’s zijn die aangevallen worden door een abstracte volksvreemde vijand, die in de film dus door de nazi’s gespeeld worden. En in de afbeeldingen op de achtergrond worden Noord-Koreaanse propagandabeelden afgewisseld met kitscherige animaties.

De groep speelt nog een paar nummers uit ‘Spectre’ en verlaat dan het podium. De bisnummers vangen aan met het laatste Sound of Music-nummer uit het Laibach-repertoire ‘My Favorite Things’, dat alweer met een uitgestreken gezicht wordt geïnterpreteerd door Milan Fras. Een afwezige stem roept het publiek een paar minuten op om ‘ho ho ho’ te roepen, wat tot algemene hilariteit leidt. En dan komt de apotheose van de avond: een zes minuten durende climax waarin het Opus-nummer ‘Lifi is Life’ eerst in het Engels (Opus Die) en na een ritmisch tussenstuk ook in het Duits (Leben heisst Leben) opgevoerd werden.

Laibach kreeg er na afloop een staande ovatie voor, en terecht. We kregen als afsluiter ook een paar fragmenten te zien uit de op til staande dvd ‘The Sound Of Music - Laibach: the Movie’. Het fragment waarin humorist John Oliver zich vrolijk maakt over het optreden hadden we al gezien, maar het deel waarin een Noord-Koreaanse ambtenaar uitlegt waarom de subversieve kunst van Laibach de socialistische geest van Noord-Korea zou bedreigen en de groep dus niet welkom is in de totalitaire staat, zou verplicht voer moeten zijn voor al wie beweert dat Laibach de dictatuur zou steunen.

Dit was werkelijk het beste optreden dat ik ooit van Laibach gezien heb. De fantastische show, de schitterende zaal en het overweldigend bombast van een uitvoering met orkest doet de herinneringen aan vroegere concerten vervagen. Het Interfederaal Gelijkekansencentrum heeft gisteren naar verluid een waarnemer en een politieagent naar het optreden gestuurd om erop toe te zien dat de Belgische antidiscriminatiewetten niet overtreden werden. Ik hoop dat ze net zo veel als ik genoten hebben van het optreden, en dat ze ook rapporteren dat het om een prachtoptreden ging. Hun werk mag ook eens aangenaam zijn.

Setlist: Olav Tryggvason (+ Ode an die Freude) / Eurovision / Smrt za Smrt / Bossanova / Now You Will Pay / Do Re Mi / Edelweiss / The Sound Of Music / Climb Ev'ry Mountain / We Are Millions And Millions Are One / The Whistleblowers / Resistance is Futile

Bis: My Favorite Things / Opus Dei - Leben heisst Leben

Lees ons interview met Laibach: De Europese Commissie heeft gesugereerd om uit te kijken naar een meer klassieke vorm van vermaak dan Laibach