Laibach: Spectre (een plaat waar je eindeloos over kan filosoferen)

Er waart een spook door Europa, het spook van Laibach. Had Laibach tot nog toe een vrij autoritaire en zelfs totalitaire uitstraling, dan kiezen ze nu onomwonden de kant van het verzet tegen de gevestigde machten. Want de heersende ideologie is tegenwoordig de ideologie van het verzet tegen het establishment, of zo heeft Laibach het toch geïnterpreteerd.

‘Laibach neemt een duidelijk standpunt in het politieke spectrum, en valt zijn (enigszins comfortabele) politieke ‘vrijheid’ en neutraliteit af’, was ongeveer de boodschap die de groep bracht bij de uitgave van SPECTRE. Een vreemde zet op het eerste zicht, maar wie wat dieper denkt begrijpt dat Laibach haar voormalige strategie van dubbelzinnigheden en verwarring gewoon toepast op een nieuw actiegebied.

Wie aan ‘verzet’ denkt, denkt misschien in de eerste plaats aan linkse oppositiegroepen als de andersmondialisten, indignados, Occupy (Wall Street, Frankfurt) en tal van linkse revolutionaire partijen. Maar de revolutionaire wind die de afgelopen jaren door de wereld waaide is zeker niet beperkt tot links. Wat doe je met de Tea Party, die zich duidelijk aan de uiterst rechtse kant van het politieke spectrum bevindt? (Ik vermoed dat de zin ‘I want torture, arms and corporations. No control, president or parliament’ op het nummer ‘Bossanova’ naar deze beweging verwijst.)

Ook in Europa kregen bewegingen als ‘les bonnets rouges’ in Bretagne of het ‘Hoojvorkenprotest’ in Italië - hoewel niet zo gemakkelijk in te schakelen in de links-rechts-dichotomie - een duidelijke steun uit extreemrechtse hoek. En wat men algemeen onder de noemer van de ‘Arabische lente’ heeft samengevat was vaak een coalitie van islamisten, liberalen en linksen. Ook de protesten tegen Poetin in Rusland vormden een grote heterogeniteit.

In de nieuwe verzetsbewegingen speelt het internet een belangrijke rol. Denk aan wikileaks, anonimous… of aan de protesten in Turkije (waar Twitter en YouTube zelfs een tijdje werd afgesloten) of in Rusland. In het manifest dat Laibach samen met deze cd uitbrengt kan men lezen dat ‘SPECTRE opereert als een supranationaal partij-organisatie (de collectieve geest, de wereldwijde samenzwering…) naar het model van de sociale netwerken en informationeel totalitarisme…’

Ook de traditionele premisse als zouden revolutionaire bewegen vaak vanuit de armste lagen van de bevolking vertrekken is voor relativering vatbaar (alhoewel dit nooit echt het geval is geweest: Marx en vele andere revolutionairen erkenden de nood aan een geschoolde ‘voorhoede’ in het revolutionaire proces en ook in Al Qaida zijn de voornaamste aanvoerders vaak afkomstig uit de hogere lagen van de bevolking en goed geschoold). Recente revolutionaire bewegingen in Thailand en Venezuela gingen eerder uit van de middenklasse, terwijl de armste delen van de bevolking (het ‘lompenproletariaat’, om opnieuw Marx te citeren) de regering bleven steunen.

Wat betekent het dus als Laibach nu oproept tot verzet, tot revolutie, tot opstand? Niet zo veel natuurlijk, want net zoals ze in het verleden met succes de fascistische, communistische en kapitalistische ideologieën ontleedden en hun inhoud verdraaiden, zijn ze er nu op uit om de tegenstrijdigheden binnen en tussen alle bewegingen die zich tot het ‘verzet’ rekenen bloot te leggen.

Dit komt het best tot uiting in een andere geniale zet van de groep bij het uitbrengen van SPECTRE: de oprichting van een nieuwe partij. De SPECTRE-partij heeft ‘de bedoeling om een mogelijkheid te bieden voor een georganiseerde en gesynchroniseerde internationale beweging die de wereld wil veranderen waar het nodig en mogelijk is.’ Een betere wereld… Wie kan daar nu tegen zijn?

Maar hier komen we terug op de vertrouwde strategie van Laibach. Ja, ze zagen er vroeger uit als een groep die het nazisme en het stalinisme verheerlijkte, maar wie verder keek dan zijn neus lang was kwam er snel achter dat dit maar een maskerade was. Er zat helemaal geen boodschap of ideologie achter Laibach. Integendeel, wat ze deden was die ideologieën vakkundig deconstrueren en hun interne tegenstrijdigheden blootleggen. En dat doen ze nu ook met de wereldwijde protestbewegingen.

Ik ga niet elk nummer op deze cd bespreken, maar wil toch even stilstaan bij ‘Eurovision’. ‘Europe is falling apart’, klinkt het met veel zekerheid op dit nummer. Nu heeft Laibach al een zekere faam om altijd het ergste te voorspellen en dan achteraf te zeggen dat ze het toch al op voorhand gezegd hadden. Maar Europa is wel degelijk in crisis. Verschillende landen zitten in een zware economische crisis (Griekenland, Spanje, Portugal…), of tellen bewegingen die overwegen om uit de Europese Unie te treden (Frankrijk, Nederland, het Verenigd Koninkrijk).

Maar ook de Europese instellingen hebben een probleem van geloofwaardigheid. Binnenkort gaan we stemmen voor een Europees Parlement waarin het belangrijkste debat dat is tussen de pro-Europeanen (alle traditionele partijen) en de ‘eurosceptici’ (extreemrechts en voor een deel ook extreemlinks). Er is een probleem met een parlement dat geen duidelijke meerderheid of oppositie kent, en dat in principe zelf de rol van wetgevende macht niet volledig kan opnemen (alle wetsvoorstellen moeten vanuit de Europese Commissie komen, een commissie die enorm veel macht heeft maar helemaal niet verkozen wordt en enkel een compromis is tussen de lidstaten die elk een afgevaardigde uitvaardigen).

Daarbuiten is SPECTRE een naar Laibach-normen vrij toegankelijke plaat geworden, misschien wel de meest toegankelijke die ze ooit gemaakt hebben. Een nummer als ‘Eat Liver’ is verrassend poppy. Wie hunkert naar de industriële broehaha uit de begindagen zal zich zonder twijfel ergeren aan deze nieuwe koers, maar ik heb er geen enkel probleem mee. Het is ook duidelijk dat Ivan Novak, de huisideoloog van Laibach, de drijvende kracht was achter de nieuwe cd en zijn concept. Maar ook Mina Špiler - die bijna de nieuwe frontvrouw van Laibach geworden is - en haar groepsmaat Matevž Kolenc uit Melodrom speelden een belangrijke rol.

Deze cd bevat ook nog een paar bonustracks. ‘Love On The Beat’ (Serge Gainsbourg) en ‘See That My Grave Is Kept Clean’ (Blind Lemon Jefferson) zijn wat mij betreft covers waar we het even goed zonder hadden kunnen doen. ‘The Parade’ en ‘Just Say No!’ zijn dan weer nummers die perfect in het algemene concept van de cd pasten, maar die blijkbaar niet weerhouden zijn. Deze cd is in wezen perfect met zijn tien originele nummers.

U merkt het, de nieuwe Laibach is weer aanleiding tot eindeloos gefilosofeer, en dat is ook de reden waarom ik er nu al aan verknocht ben. Ik heb het al eerder gezegd: Laibach brengt conceptuele kunst in muziekvorm. Laibach stelt alles in vraag, maar geeft geen antwoorden… Deze cd is een doordenker, en dat mag heus wel in de o zo oppervlakkige (muziek)wereld van vandaag.

Beluister hier 'SPECTRE' van Laibach.

Lees ons verslag van 'Een andere wereld is mogelijk', Laibach in Het Depot op 10/03/2014.